Molen Watermolen bij kasteel Vorden, Vorden

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1315

verdwenen

circa 1665

opvolger

Vorden (Waterradmolen te Vorden)

geschiedenis

Aan de Vordense beek stonden vroeger in de gemeente Vorden verscheidene waterradmolens. Dat waren onder andere de molens bij Wiersse, bij Meulenbrugge in de buurtschap Mossel en bij de kastelen Vorden en Hackfort. Van de beide eerstgenoemde molens zijn zelfs geen afbeeldingen meer beschikbaar, ze zijn verdwenen. Bij kasteel Vorden zijn nog restanten metselwerk en de drempel van de stuw aanwezig. Van de molen bij kasteel Hackfort waren lange tijd de stuw en het waterrad verdwenen, maar na lange restauratie is deze molen sinds 1998 weer in bedrijf gesteld (zie Nederlandse Molendatabase nr. 284).

Van de waterradmolen bij kasteel Vorden zijn nog diverse afbeeldingen bekend in de vorm van tekeningen, foto's en ansichtkaarten. Het was een houten molen, gebouwd met een stenen onderbouw. In 1315 werd deze molen al genoemd in een overdrachtsakte, waarbij het kasteel Vorden, met o.a. een waterradmolen, door Steven van Vorden en zijn vrouw wordt overgedragen aan een oom, Theodoricus de Vorden. De molen lag toen aan de uitstroming van de kasteelgracht, waar het water terugstroomde in de beek. De stuw in de beek zelf, als voor de omvloed, lag in de beek stroomopwaarts, boven het kasteel. Ook bij latere eigendomsoverdrachten, o.a. in 1504, wordt een waterradmolen vermeld. Deze oude en in verval geraakte molen verdween omstreeks het jaar 1665. Mogelijk werd hij verwoest toen Bernhard van Galen, de bisschop van Münster, kasteel Vorden aanviel in 1666.

Uit het archief van het Hof van Gelderland blijkt dat in 1714 de molen door een nieuwe werd vervangen. Toen werd namelijk een proces gevoerd met de eigenaar van kasteel Hackfort over de waterrechten. De heer van Hackfort, H.W. van Westerholt tot Hackfort, beweerde dat er toen al 50 jaar geen watermolen bij kasteel Vorden had gestaan en het waterrecht dus verspeeld was. De toenmalige heer van Vorden W.H.C. van Ripperda, dacht daar uiteraard anders over. Hij stuwde het water van de Vordense beek op, waardoor de molen van Hackfort niet goed meer kon draaien. De vete schijnt onderling te zijn bijgelegd; een uitspraak van de rechtbank is niet bekend.

Waterrechten in die tijd waren erg belangrijk; als het water in de beek hoog werd opgestuwd kwamen de landerijen onder water te staan. Daarom was bepaald dat de Markegenoten in het voorjaar de molenschutten mochten trekken. In het najaar werden ze dan weer teruggeplaatst. Als data daarvoor golden daarvoor respectievelijk 1 mei stille vrijdag en 17 september, Sint Lambert. De schutten werden bewaard op erve Bleumink. de weg bij de waterradmolen heet nu nog Schuttestraat; een naam die wellicht daarvan is afgeleid.

Vis zat er vroeger ook in de Vordense beek. Dat blijkt uit een kwestie over het visrecht in de beek bij de watermolen in het jaar 1645. Eigenaar van kasteel Vorden was toen de minderjarige Maurits Herman Ripperda. Zijn moeder Anna van Eerde kwam toen voor hem op tegen de heer van de Wildenborch, Georgh Erst Graeff van Limburg en Bronckhorst. Die had de viskorven van Huis Vorden uit de beek gegooid omdat hij meende daartoe per 1 mei gerechtigd te zijn. Hij was van oordeel dat dat hoorde bij het recht om de schutten te trekken. Hoe het afliep is onbekend; gegevens daarover ontbreken.

Bronnen:
- J. v.d. Broek - Vrienden van de Gelderse Molen.
- Molens, Mulders, Meesters, H. Hagens, 1978, blz. 231-234.