Molens bij Het Spoel, Culemborg

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1701

circa

verdwenen

circa 1707

geschiedenis

Het Culemborgse gemene land, gelegen tussen de stad Culemborg en de Diefdijk, werd van oudsher bemalen door een aantal molens, die aan de Molenkade stonden.
Via de Culemborgse Vliet werd het overtollige water vervolgens verder afgevoerd in de richting van de Linge en nabij De Horn op deze rivier uitgeslagen.
In de loop van de 17de eeuw was het waterpeil op de Linge en de Waal door het verzanden van de rechterarm van de Rijn bij Schenkenschans echter zodanig gestegen dat de uitwatering steeds problematischer werd en het Culemborgse gemene land niet zelden onder water stond.
Het stadsbestuur van Culemborg besloot daarom in 1701 om de molens aan de Vliet te verplaatsen naar de Lek, waar het waterpeil veel lager was.
De Culemborgse geschiedschrijver A.W.K. Voet van Oudheusden schrijft hierover: 'Men verkoos daer toe de Plaets genaemt Het Spoel, omme aldaer een Sluis in den Lekdijk te leggen, en de Molens op te richten.
Men groef een wyde Mole-vliet, bezette die met hooge Kaden, men groef den Dyk door, en bouwde een zwaere Steene Sluis.
De Molens, die op de Vliet hadden gemaelen, wierden hier gebragt en geplaetst.
Men bouwde voor en agter Molens, en men was met deeze nieuwe Water-losinge zeer in de schik'.
Het succes van deze uitwateringssluis was echter van korte duur.
In 1707 brak de Waaldijk door bij Pannerden, waardoor het Pannerdens Kanaal ontstond en de Nederrijn en de Gelderse IJssel meer water gingen afvoeren.
Hiermee steeg ook het peil in de Lek, als gevolg waarvan de sluis bij Het Spoel het overtollige water niet langer kon lozen. 'Daer stonden doe de Molens stil en konden niet maelen, het laege Land was gestadig onder water, zoo dat men eindelyk is gedwongen de Molens weer op derzelver oude standplaets te brengen, om weer op de oude Vliet te maelen, en het Water door den Horn in de Linge, als van ouds, te lossen'.

Bron: A.W.K. Voet van Oudheusden, Historische Beschryvinghe van Culemborg (1753).
Informatie van Hans Lägers.