Tot in het midden van de 19e eeuw waren leden van de familie Engelen gedurende bijna twee eeuwen pachter van 'De Onderste Molen’. De laatste pachter Johan Engelen had twee dochters en geen zonen. In 1848 huwde Petrus Hubertus Michels, zoon van de molenaar van ‘De Bovenste Molen’, Anna Engelen, één van de twee dochters, en kwam toen bij zijn schoonvader op de molen. Met een onderbreking van 1856 tot 1863 zijn leden van de familie Michels sindsdien molenaar op ‘De Onderste Molen’ geweest. Een zoon van P.H. Michels, Hubert of Mathias Hubertus Henricus, was eerst bij zijn vader molenaar, later werd hij een bekend oudheidkundige en genealoog, alsmede stadsarchivaris van Venlo.
Voor zover bekend is de molen steeds graanmolen geweest. In de vorige eeuw werd hij aangedreven door twee houten waterraderen, die schuin achter elkaar hingen. Van het achterste rad is de dichtgemetselde as-doorvoering nog duidelijk zichtbaar. Beide waterraderen waren bovenslagraderen, die ieder een eigen kanjel hadden. Het voorste rad dreef met het aswiel direct het rondsel op de steenspil van een koppel roggestenen aan (een enkelvoudig gangwerk). Het tweede rad dreef op overeenkomstige wijze de tarwemolen aan. Dit rad werd later verwijderd. Bij de eerste opname door de provinciale waterstaat in 1857 had het rad van de roggestenen (de roggemolen) een middellijn van 3,50 m en een breedte van 1,00 m. De afmetingen van het rad van de tarwestenen (de tarwemolen) waren respectievelijk 3,30 m en 0,82 m. Ook in of kort voor het jaar 1871 had de molen nog deze raderen. Bij een nieuwe opname in 1871 en een volgende in 1886 was alleen het voorste rad van de roggemolen nog aanwezig. Roggemeel, als bakgoed en veevoer, was het belangrijkste maalprodukt voor molens van deze omvang. Naast rogge werd er haver en gerst in loon gemalen. Door verschillende oorzaken verliep hier het tarwegemaal. Bij de grotere molens gebeurde dit voornamelijk als gevolg van concurrentie, import van Amerikaans en Duits meel en de grotere heffingen aan de grens bij export naar Duitsland. Het is dan ook niet verwonderlijk, dat bij de kleinere molens de tarwestenen werden stilgelegd of werden voorzien van een ander scherpsel om verder dienst te doen voor het malen van andere producten of graansoorten.
In 1902 en 1913 werden vernieuwingen aangebracht. Waarschijnlijk werd in het laatst genoemde jaar een ijzeren waterrad op de houten as aangebracht. Alle onderdelen waren overigens van hout. Het gangwerk stond in een kelder. Op de maalstoel daarboven lagen toen twee koppel stenen. In verband met de beschikbare hoogte had hetgangwerk een korte koning. Het daarop aangebrachte spoorwiel, dat met rondsels de steenspillen aandreef, was met de bonkelaar samengebouwd. De in de bonkelaar gestoken kammen waren voor de aandrijving door het aswiel met de koppen naar beneden gericht.
In 1920 plaatste Michels een zuiggasmotor tegen de linkergevel van het molengebouw, aan de zijde van de vijver. Het linkerkoppel 17-er kunststenen werd vrijgemaakt van het spoorwiel en kreeg een drijfwerk met een conische tandwieloverbrenging op de steenspil. Het rechterkoppel 17-er blauwe Duitse stenen bleef op waterkracht malen. Verder stond er nog een koekenbreker in de molen voor het verkleinen van oliekoeken, voordat die konden worden gemalen.
De molen werd in 1932 stilgelegd. Twee jaar later begon de familie Michels een zweminrichting in de molenvijver, die voor dat doel werd uitgediept en waarbij de noodzakelijke voorzieningen werden aangebracht. Eveneens in 1934 werd de molen met huis, schuur en boomgaard in een vennootschap ‘Zwembad de Onderste Molen’ te Venlo gebracht, met als beherende vennoten: Joseph Marie Chretien Bernard Forceville te Venlo voor een helft en de familie Michels, bestaande uit de weduwe Gertrudis Janssen, echtgenote van Gerardus Wilhelmus Michels en de zes kinderen, voor de andere helft.
In het midden van de jaren dertig werd het maalwerk uitgebroken. Op het einde van die jaren liet de watertoevoer vooral in het droge seizoen te wensen over, als gevolg van het doorbreken van de afsluitende leem- of kleilaag in de bodem door de winning van grondstoffen voor de kleiwaren-industrie.
Ondanks het feit dat er meer dan een halve eeuw geen sprake meer is van een molen hebben het gebouw en de lommerrijke binnenplaats nog weinig aan karakteristieke waarde ingeboet.
-----
De Molenaar, 24 dec. 1902:
"Gisteravond is te Venlo de "Onderste Molen", gelegen aan een zijweg van den Kaldenkerkerweg, afgebrand. De molen (welke door water gedreven wordt en alleen koren en looi maalt, hetwelk vreeselijk brandde) is geheel verwoest; de schuur, welk er vlak aangebouwd is, doch gescheiden door een brandmuur, bleef behouden."
foto coll. F. Weemaes
