Molen Heukelomse watermolen, Heukelom

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1312

1713 verbrand en herbouwd

verdwenen

1881

1869 buiten bedrijf 1881 gesloopt?

geschiedenis

De vroegste vermelding van de watermolen van Heukelom of Huikelem, die eveneens werd aangedreven door de Voorste Stroom (stroomopwaarts De Ley genoemd), dateert van 1340.

Hij stond aan de Laag Heukelomse weg, ter hoogte van het huidige cafe "Jagers en Vischerslust". In 1419 is er behalve een korenmolen ook van een slagmolen sprake.
In 1530 is de omschrijving nauwkeuriger: een rogmolen, een oliemolen, een dijk en twee bruggen.
Rogge was het alom geteelde broodgraan op de zandgronden. De twee bruggen wijzen erop dat de stroom ter plaatse de in onze streken gebruikelijke, kunstmatig aangelegde aftakking, evenwijdig aan de hoofdtak had, die enerzijds nodig was om de molen in droge omstandigheden te kunnen bouwen, en anderzijds ook om de waterstand met behulp van sluizen nauwkeurig te kunnen regelen.
Vanaf de 15e tot in de 17e eeuw is de molen in handen van de eigenaars van kasteel Durendaal. Opmerkelijk is dat dat ook gold voor de Kerkhovense molen in die tijd, zodat een belangrijk deel van de Oisterwijkse maalcapaciteit en daaruit voortvloeienden inkomsten toevielen aan de zelfde (welgestelde) familie. Concentratie van molens in één hand, zowel van de kant van de eigenaar, als ook van de kant van de pachter of molenaar (zie ook Anthony Sprangers te Oisterwijk), vinden we regelmatig geboekstaafd en lijkt een fenomeen geweest te zijn van alle tijden.

De Heukelomse molen kreeg enige jaren voor 1612 een derde rad ten behoeve van de lakenvollerij (Tenbruggencatenummer 08754), maar dit rad blijkt in de 18e eeuw alweer te zijn verdwenen. Er is in deze laatste periode wel herhaaldelijk sprake van een korenmolen te noorden van de stroom en van een "oly water en paerdemolen'' ten zuiden ervan, welke afzonderlijk werden verhuurd. Net zoals bij andere watermolens in de streek mocht er Heukelom slechts gemalen worden in de wintermaanden of, zoals men dat Brabantse mulders ook in onze tijd nog kon horen zeggen, "tussen Bamis en Sint Geertrui" (1 October en 17 Maart). Het schutten of opstuwen van het water dat voor het malen nodig was zou gedurende de zomer immers een water tekort achter de molen hebben veroorzaakt, waardoor de boeren hun aan de stroom gelegen hooilanden niet konden benutten.

Momenteel resteert in het landschap nog de gekanaliseerde zuidelijke tak van de stroom, terwijl er een lichte, geulvormige, inzinking in het terrein westelijk van de Laag Heukelomse weg, welke bij nat weer zelfs nog wat water bevat. Het restant is van de noordelijke tak. Deze noordelijke tak liep vlak langs de plaats van het huidige café, en daar hebben ook, dat laat de kadasterkaart uit 1832 zien, de koren- en oliemolen in die tijd gestaan. Wanneer de molen verdwenen is is weer onduidelijk. Het cafe is hier omstreeks 1860 begonnen. Gezien de locatie van dat café is het voorstelbaar dat dit tevens de sloop, of het buiten gebruik komen van (een deel van) de watermolen gebouwen heeft betekend. Een verdwijningsdatum in de tweede helft van de 19e eeuw spoort in ieder geval met het feit dat er van de molen geen foto's lijken te bestaan.

Bron: Stichting de Kerkhovense molen.
jnjv
-----

In het Latijnsboek uit 1312 wordt vermeld: "Arnoldus de Dike, de una parte molendini de Hoclem, empta erga Ghiselbertum de Audenhoven". Stellig betreft dit de molen van Heukelom.
Informatie van Nico Jurgens, 29 juli 2007.
-----

De water-oliemolen mocht alleen in de winter gebruikt worden, in de zomer werkte de oliemolen met paardaandrijving. In 1832 is alleen nog sprake van een ros-oliemolen, de oliemolen had toen geen waterrad meer.
Bron: "Watermolens in Noord-Brabant vroeger en nu", Ir. Piet-Hein van Halder, 2010.