Molen De Heupel / De Loonzager, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1683

verdwenen

1744

gesloopt

geschiedenis

De windbrief voor de Heupel werd uitgereikt aan Willem Dirksz. Niesen op 7 april 1683. Over de vroege periode van de molen is verder niet veel opgeschreven. Na het overlijden van Willem Niesen komt de molen in bezit van zijn zoon Dirk Willemsz. Niesen. De Heupel stond op een gehuurd erf. Bij de boedelscheiding van Gerrit Jansz. Keg op 19 september 1731 wordt het volgende genoemd:”1/2 in een land daar de moolens de Heupel en de Bruijgom op staan”.
Op 23 juli 1735 werd de molen door Dirk Willemsz. Niessen verzekerd in een brandcontract. De molen werd toen getaxeerd op Fl.1000,-. Op 22 april 1741 werd verzekerde waarde van de molen bijgesteld naar Fl.800,-.
In het midden van de achttiende eeuw ging het zeer slecht met de houtzagerij in de Zaanstreek. Doordat de Engelsen omstreeks 1740 zeer hoge invoerrechten gingen berekenen voor bewerkt hout, was het niet meer lonend om gezaagd hout naar Engeland te exporteren. Toen 12 jaar later ook nog eens een invoerverbod van gezaagd hout naar de Zuidelijke Nederlanden werd aangekondigd, werd dit de doodsklap voor de wagenschotzagerij. Ook voor de balkenzagers brak toen een slechte tijd aan, alhoewel deze tak van de houtzagerij zich later herstelde. Binnen een tijdsbestek van 30 jaar verdwenen er meer dan 100 houtzaagmolens uit de Zaanstreek.
Kort na 1740 stierf Dirk Niessen. Op 21 november 1743 werd de Heupel door zijn weduwe ten veiling aangeboden, dit werd als volgt omschreven:”Een hechte sterke houtsagers molen gent. De Loonzager of wel anders de Heupel c.a. staande tot West Zaandam in het veldt, belent ten Westen 's Heeren Wateringh. Erfpacht 21 gulden. In de wint 3 gulden en 10 stuivers. De kooper zal in zijn keur hebben of hij voorsz: molen zal willen tot een afbreuk dan niet....”. De molen mocht dus gesloopt worden. Op het laatste moment ging de veiling niet door. De molen is vermoedelijk kort daarna uit de hand verkocht en gesloopt.

Over de vreemde naam schrijft Boorsma het volgende:
“Welke beteekenis de naam Heupel eigenlijk moet worden toegekend is moeilijk uit te maken. Misschien is het een verbastering van Heubel, en heeft de verwisseling van b en p ook hier het hare gedaan en verwarring gesticht. Heubel, een verouderd woord, zegt Dr. Boekenoogen, in de “Zaansche Volkstaal” en beteekende: heuvel. Verschillende stukken land waren vroeger bekend als Heubelen akker, Heubels-mad, enz. Aan de hand dezer verklaring lijkt het niet al te ongerijmd de veronderstelling te opperen, dat het land, waarop de Loonzager stond, destijds zoo'n heubelland was en dat men oorspronkelijk gesproken heeft van de molen op de heubel of heupel, terwijl bij inderdaad de Loonzager heette.
Voorts kan het zijn, dat de molen rustte op een ongewoon hoogen ringmuur, zoodat hij veel vlugger - hooger - stond dan andere paltrokken en men daarom zeide:” 't is of hij op een heupel staat”. Doch gissen moet missen en het ware van de zaak is niet meer te achterhalen”.
De bijnaam “de Loonzager” duidt aan dat vader en zoon Niesen hout zaagden in opdracht van anderen.

Bronnen:
- “Zaanse windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 136-137
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 81
F. Rol.