Molen De Zwarte Hengst, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1669

verdwenen

1805

afgebroken en verplaatst

verplaatst naar

Sneek/ Snits (De Zwarte Hengst / De Swarte Hengst)

geschiedenis

De Zwarte Hengst dateert uit 1669. Op 30 september van dat jaar werd de windbrief van de molen uitgereikt aan Arijaen Willemsz Arrises Volger. Op 1 maart 1670 werd de verbandacte uitgeschreven, waarin stond dat het een verfmolen was.

Op 5 april 1694 bleek de molen te zijn omgebouwd tot oliemolen. Arijaen Willemsz. Volger verzekerde de molen op 26 oktober 1699 tegen brand. In 1715 behoorde de lading van de molen toe aan Jan Willemsz Volger en Dirk de Muyser. Niet lang daarna was Arijan Willemsz Volger eigenaar van de Zwarte Hengst.

In 1717 werd de Zwarte Hengst verbouwd tot balkenzager. Op 13 maart 1717 werd het volgende te koop aangeboden: ”het gaende werk uyt de olijmolen de swarte hengst”. Schijnbaar zag Arijan Volger meer heil in het zagen van balken, dan in het persen van olie. De Zwarte Hengst bleef vrij lang in handen van de familie Volger, die o.a. ook korte of lange tijd werkt met de zaagmolens “de Bark” en “de Breeuwer”. Arijan Willemsz. Volger bleef tot het jaar 1748 houtzager met de Zwarte Hengst.

Kort daarna wordt de molen het eigendom van Jan Middelhoven de Jonge. Hij liet de molen op 6 september 1759 uit de verzekering halen. Hierna zitten er wat hiaten en raadsels in de geschiedenis van deze molen.

De Zwarte Hengst bleef tot het jaar 1800 werken voor de familie Middelhoven. Op 2 december van dat jaar verkocht Jacob Lakeman als executeur testamentair de bezittingen van de overleden Jacob Middelhoven. De Zwarte Hengst kwam toen voor een bedrag van ƒ 3335:15:00 in handen van Jacob Schippers uit Zaandam. Naast de molen werd hij ook eigenaar van de schuur, een pakhuis, divers gereedschap en een stuk land. Lang bleef Schippers niet met de Zwarte Hengst werken. Op 1 mei 1805 kocht Schippers de aan weg en Zaan gelegen balkenzager “de Walrot” en op 7 mei van dat jaar verkocht hij de Zwarte Hengst aan de Fries Atze Buwalda uit Sneek, voor ƒ 3200.

In de nacht van 28 op 29 juni 1804 verbrandde in Sneek de zaagmolen van Atze Buwalda. In die tijd was het goedkoper om een stilstaande molen van elders te kopen en te verplaatsen, dan om een nieuwe molen op te richten. Buwalda vroeg kort na de aankoop van de Zwarte Hengst toestemming aan het bestuur van de Banne Westzaan tot welk rechtsgebied Westzaandam behoorde, om de molen te mogen afbreken en laten verplaatsen naar Sneek. Hiervoor kreeg hij echter geen toestemming, omdat de gemeente Oostzaan liever geen werkgelegenheid verloren zag gaan. Buwalda kwam echter met diverse tegenargumenten op de proppen.
Omstreeks het einde van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende, stonden er vrij veel molens stil door gebrek aan werk. Ook werden er toen veel houtzaagmolens gebruikt door loonzagers. Dit hield in dat er geen voltallige bezetting op de molen was. Verder waren er al een aantal molens uit de Zaanstreek verplaatst naar elders. De argumenten van de gemeente Oostzaan gingen dus in het geheel niet op. Nog voordat Buwalda toestemming had om de Zwarte Hengst te verplaatsen, had hij het binnenwerk al uit de molen laten slopen en naar Friesland overgebracht. Van het Gedeputeerd Bestuur kreeg Buwalda tenslotte toestemming om de molen te verplaatsen, dit echter tot groot ongenoegen van de gemeente West-Zaandam. In augustus 1805 werd de rest van de molen afgebroken en verplaatst en opgericht in Sneek. Aldaar werd de molen weer als houtzaagmolen in gebruik genomen en kreeg hij zijn Zaanse naam terug.

Bronnen:
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 43
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 96/ 103
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Zaandam, 150 jaar stad” o.a. Dr. S. Hart 1962 blz. 35-39
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 57.