Molen De Zwaan, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1678

verdwenen

1799

1780 - 1799

geschiedenis

In Pieter Boorsma’s molenbijbel “Duizend Zaanse molens” uit 1950, staan meerdere molens beschreven die de naam “de Zwaan” droegen. Het merendeel van deze molens heeft dan ook werkelijk bestaan. Bij één zwanenkoppel ontstaat echter twijfel. De balkenzager “de Zwaan” uit Westzaan en de balkenzager “de Zwaan” uit Zaandam-West vertonen enkele overeenkomsten, zowel bij de eigenaar als bij hun standplaats. Naar mijn mening zijn de Westzaandammer en de Westzaner Zwaan één en dezelfde molen.
Als belending van de Zaandammer Zwaan wordt gegeven, belent ten westen de Gouw. Dit betekent dat ten westen van de Zwaan de Gouw stroomde, welke ook de grens tussen Zaandam-West en Westzaan vormde. De Westzaner Zwaan stond aan het einde van de Gouw, aan de Hogendijk. Als er twee molens waren die de Zwaan heetten, stonden ze in ieder geval op een steenworp afstand van elkaar.
De mogelijkheid bestaat dat de molen zowel een Westzaner als een Zaandammer eigenaar heeft gehad, hierdoor betaalde men op het ene moment belasting aan Westzaandam en op het ander moment aan Westzaan. Hierdoor kan het dus gebeuren dat de Zwaan zowel in de boeken van Westzaandam als in die van Westzaan voorkomt. Dit kan erop lijken dat er zowel een Zwaan in Zaandam als een in Westzaan heeft gestaan, terwijl het dezelfde molen betrof.

De zeskante balkenzager De Zwaan werd gebouwd in het jaar 1678. Op 7 juli van dat jaar ontvingen Hendrik, Willem en Jan Pietersz. de windbrief voor deze molen. Zij werkten niet erg lang met de Zwaan. In 1683 liet Dirck Dircksz. de molen tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. Op 16 oktober 1688 liet deze Dirck Dircksz. de molen nogmaals tegen brand verzekeren, waarbij de molen als volgt werd beschreven:”De balcksagers moole de Swaen”.
In de winter van 1726 maakten drie heren een schaatstocht door de Zaanstreek. Tijdens deze tocht noteerden zij van iedere molen die zij passeerden, de naam, het type, de functie en de eigenaar. De Zwaan werd gerangschikt bij de balkenzagers en Dirck Dircksz. Blauw was de eigenaar van de molen. Vermoedelijk was dit de zoon van Dirck Dircksz., die de molen in 1683 liet verzekeren. Dirck Blauw werkte tot zijn dood met de molen. Op 19 juli 1742 werd de molen uit zijn erfenis verkocht aan Willem Nel, die er Fl.1400,- voor betaalde. Hoe lang Willem Nel met de Zwaan werkte is niet bekend.
Op 9 januari 1780 werd het volgende geveild: ”een houtsaagersmoolen, sijnde een dommekragt genaamt de Swan, te Westzaandam, belend ten westen de Gouw, ten oosten den Moolen de Root en ten suijden den Hoogendijk.” Voor Fl.1750,- werd Cornelis Duijn de nieuwe eigenaar van de molen.
Wat er hierna met de molen is gebeurd blijft nog in het duister liggen. Hij was in ieder geval in 1799 verdwenen, want op 10 januari van dat jaar werd het volgende verkocht: ”Een huis aan den hoogendijk, plus ’t erv van d’afgebroken molen de Zwaan.”

Bron: “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 100/ 224
F. Rol, Zaandijk.