Molen Het Huis Assumburg / Het Varken, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1777

verdwenen

1825

gesloopt

voorganger

Westzaan (Het Huis Assumburg / Het Varken (voorganger))

geschiedenis

De grauwpapiermolen Het Huis Assumburg werd gebouwd in 1725 in opdracht van de Westzaner Pieter Cornelisz. Knaap. Op 9 mei van dat jaar kreeg Knaap de windbrief voor de molen uitgereikt. Om de bouw van deze molen te bekostigen had Pieter Knaap zijn andere molen verkocht. Dit was de Assendelver papiermolen De Bestevaer. Waarom Knaap deze molen verkocht en daarna een nieuwe molen liet bouwen blijft onbekend.
Het Huis Assumburg werd gebouwd door de Zaandijker molenmaker Claas Jansz. Nota. Met de bouw van de molen was een bedrag van Fl.2500,- gemoeid. Pieter Knaap kon deze rekening echter niet voldoen, zodat hij Nota met 1/3 part in de molen betaalde. Dit aandeel vertegenwoordigde een waarde van Fl.2000,-, de overgebleven Fl.500,- betaalde Knaap contant. Nota werd dus ongewild mede-eigenaar van de door hem gebouwde molen.
Ondanks het feit dat Pieter Knaap weinig financiën bezat, werd Het Huis Assumburg in de loop der jaren vergroot en uitgebreid. Zo kon de molen omstreeks 1730 ook blauw papier produceren.
Het noodgedwongen compagnonschap tussen Knaap en Nota eindigde op 12 juli 1749 met de verkoop van de molen.
Op die dag werd Het Huis Assumburg voor een bedrag van Fl.5600,- gekocht door de Westzaners Cornelis en Dirk IJff. Zij werkten niet lang met de molen en verkochten hem op 21 november 1752 door aan de Krommenieër papiermakers Maarten Neeltjes en Jacob Busch, voor Fl.7250,-. De molen was dus behoorlijk in waarde gestegen. Neeltjes en Busch waren papiermakers met de Assendelver papiermolen De Koning die was gelegen aan de Nauernase Vaart, dicht bij Krommenie. Ook zij zouden niet lang met de molen werken. Al op 11 januari 1753 verkochten zij Het Huis Assumburg door aan de Westzaner Jacob Jacobsz. Kruijt.
Kruijt betaalde Fl.7270,- voor de molen, waarmee hij de basis legde voor een nieuwe onderneming. In 1760 breidde hij de zaken uit door de in de Zuid van Westzaan gelegen papiermolen De Pronker te kopen. Wanneer in 1766 de vader van Jacob Kruijt sterft, koopt hij van zijn moeder diens papiermolen De Ruiter. Met drie papiermolens in zijn eigendom behoorde de firma Kruijt toen tot de grotere papierproducenten in de Zaanstreek.
Op 31 augustus 1777 raakte Het Huis Assumburg, terwijl hij volop in bedrijf was, in brand. Er stond die dag een harde westenwind, zodat de molen binnen de kortste keren in lichterlaaie stond. De molen brandde tot op de penanten toe af. Het Huis Assumburg was verzekerd bij de collectieve brandverzekering het Papiermakerscontract en dus werd de schade vergoed. Jacob Kruijt kreeg een bedrag van Fl.6000,- uitgekeerd. Binnen 6 weken draaide de nieuwe molen, een ongekend stukje vakmanschap.
In 1778 kocht Jacob Kruijt nog een papiermolen, nl. De Witte Dolfijn die vlak bij Het Huis Assumburg stond. In dat jaar trad de zoon van Jacob Kruijt, Jan Kruijt, toe tot de directie van de firma. Jan Kruijt stierf in het jaar 1785, waarna Jacob Kruijt De Witte Dolfijn en De Pronker verkocht. Jacob Kruijt zelf stierf een jaar na zijn zoon, in 1786. De weduwe van Kruijt zette toen de zaken voort. Zij zou dit niet lang doen, want al in 1787 verwisselde ook zij het tijdelijke met het eeuwige.
Hierna hield de firma Kruijt op te bestaan. Op 15 december 1787 lieten de erfgenamen van de weduwe Kruijt Het Huis Assumburg veilen. De molen werd als volgt beschreven, “Een hechte sterke sedert weinig jaaren nieuw gebouwde bastaard en bordpapiermolen met 4 kuipen genaamd 't Huis Assumburg c.a. ... staande en gelegen te Westzaan in de Crabbelbuurt, beoosten de huizen, belent...ten N. de Moolen St. Pieter of Platvoet.” Voor de kapitale som van Fl.14.000,- werd de molen gekocht door de Wormerveerse firma Cornelis Stolp & Comp. Na de aankoop van de molen verhuisde Stolp naar Westzaan.
In 1793 breidde Stolp de zaken uit door de Zaandijker papiermolen De Zemelzak aan te kopen. Deze molen werd tot het jaar 1800 in bedrijf gehouden en toen voor sloop verkocht. Waarom dit precies gebeurde is niet geheel duidelijk, want direct na de afbraak van De Zemelzak kocht Stolp de Westzaner snuifmolen De Jonge Dolfijn. Deze molen werd door Stolp verbouwd tot papiermolen. Mogelijk werd hierbij gebruik gemaakt van delen van het binnenwerk van De Zemelzak.
Cornelis Stolp stierf in 1815. Zijn zoon Dirk Cornelisz. Stolp nam de zaken over. In 1817 liet Dirk Stolp de beide molens op zijn naam in het Papiermakerscontract verzekeren. Het Huis Assumburg werd toen voor een bedrag van Fl.16.000,- tegen brand verzekerd, De Jonge Dolfijn voor Fl.12.000,-.
In 1825 besloot Jannetje Schenk, de weduwe van Cornelis Stolp en groot aandeelhoudster van de firma, om de zaken te liquideren. Op 30 juni van dat jaar werden zowel De Jonge Dolfijn als Het Huis Assumburg geveild. Beide molens werden gekocht door een combinatie van Zaanse papiermakers. Voor de beide molens betaalden zij een bedrag van Fl.12.101,-. Met de aankoop van deze twee molens verdwenen er voor hen weer twee concurrenten. Beide molens werden gesloopt in 1825. De overlevering wil dat Het Huis Assumburg naar elders werd verplaatst, naar waar is niet bekend.

Hoe en wanneer de molen zijn bijnaam Het Varken kreeg is niet bekend. Het stuk land waarop de molen gestaan heeft wordt nog steeds de Varkenspolder genoemd.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 227
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 13-14
- “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001 blz. 8
- “De Papiermolens in Noord Holland” H. Voorn 1960 blz. 458-466
- “van Kluft tot Weel” A. Sol 1989 blz. 17-18
F. Rol, Zaandijk.
----

Opregte Haarlemsche Courant, 31 mei 1825:
"Men zal op Donderdag dem 30 Junij eerstkomende, des namiddags ten 3 uren, te Westzaan, ... laten veilen, en genoegzaam geldende verkoopen: Twee hechte, sterke en welingerigte PAPIER-MOLENS, genaamd HET HUIS-ASSUMBERG en DE JONGE DOLPHIJN, met derzelver ERVEN, LANDERIJEN, GEREEDSCHAPPEN en verdere AANGEHORIGHEDEN, bijzonder geschikt tot fabriceering van Wit en Blaauw Suiker-Papier, Cardoes, Bord en alle andere soorten van Grof-Papier; alsmede twee hechte, sterke en welgelegen WOONHUIZEN; mitsgaders eem PAKHUIS, genaamd DE KRAAT, (geschikt tot bering van 40 à 50 Lasten Zaad of Graan,) met den anderen staande en gelegen te Westzaan en toebehorende aan de Compagnieschap van COR STOLP & COMP. ... - op ider der voorschrevene Molens zal 3000 Guldens (tegen 5 ten honderd en aflossing van 500 Guldens Jaarlijks,) onder speciaal verband mogen gehouden worden. De verkoop van PAPIER, zal door den Directeur der firma van CORn. STOLP & COMP. en D. STOLP, te Westzaan, op dezelde firma worden blijven waargenomen, en bij hun allerlei soorten van PAPIER, tegen zeer billijke Prijzen te bekomen zijn."