Molen De Blauwe Stad, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1739

verdwenen

1745

afgebroken

geschiedenis

Blauwselmolens zijn er maar weinig geweest in Nederland. Het merendeel van deze molens bevond zich in Zaandijk en Westzaan. De grootste productiemolens waren De Blauwe Hengst en De Meijer in Westzaan en Het Gekroonde Blauwselvat in Zaandijk. Daarnaast zijn er nog enkele andere molens geweest die voor een korte tijd hebben geprobeerd om blauwsel te produceren. Mogelijk door gebrek aan kennis of door tegenwerking van de exploitanten van de ander blauwselmolens zijn dit geen successen geworden.

Het product blauwsel werd gebruikt in wasserijen en blekerijen. Door blauwsel aan het waswater toe te voegen kreeg de was een witter aanzicht, optisch wit. Het hoofdbestanddeel van blauwsel was het pigment ultramarijn blauw. Deze heldere blauwe kleurstof werd omstreeks 1825 uitgevonden door een Fransman als vervanger voor het dure lapis lazuli, een blauwe halfedelsteen. Echter wat men nu precies hiervóór gebruikte voor de productie van blauwsel is mij niet geheel duidelijk. Mogelijk werd er in de begintijd van de Westzaner blauwselmolen slechts een blauwe verfstof geproduceerd die puur voor schildersverf was bedoeld en niet als toevoeging voor de was. Zo is het bekend dat er in De Blauwe Hengst ‘saffer’ werd verwerkt, dat is een oude benaming voor kobalterts. Door dit saffer samen met glas te smelten kreeg men het donkerblauwe pigment ‘smalt’.

De inrichting van de blauwselmolens blijft ook nog steeds een raadsel. Welke werktuigen de molen aandreef blijft gissen. In ieder geval heeft de molen kantstenen gehad. Mogelijk van hout, om stoffen te vermengen. Om de producten te zeven waren er in ieder geval één of twee buulkisten aanwezig.
Verder waren er ‘natte’ productieprocessen in de molen. Het is niet bekend of deze processen met kantstenen of platte stenen werden uitgevoerd. Ook was de blauwselmolen uitgerust met een eest en een drooghuis met kuipen. Een gedeelte van de productie vond plaats in de schuren van de molen.

De Blauwe Stad werd in 1739 gebouwd voor rekening van Jan Smit te Westzaan. De molen was niet groot van stuk, jaarlijks moest er maar Fl.1,- aan windgeld worden betaald.

1745, Juni 17, Jan Smit, Grietje en Aafje Dirks Outjes te Wzn. en de gemachtigde van Cornelis Ooms en Gerrit Bleeker te Wvr. (proc.nots. Jacob Beets - 9 juni 1745) verklaren verkocht te hebben ssn zjsn Clasz. Kuijper, Cornelis Meijn, Jacob Schuijt en Abram Ongelaar te Kg. de blauwselmolen de Blauwe Stadt c.a. gelegen te Wzn. in de Middel, belend te Z. door Claas Christiaanze en ten N. door wed. Gerrit Vet.

De voorwaarden zijn vermeld in de vijllijst Koopsom f 335,-

 

1741, Juni 22, De ambachtsheren van Westzaanen verlenen het recht van de wind aan Jan Smit te Wzn. voor een blauwselmolen, staande te Wzn. in de Middel, tegen een gulden per jaar, ingegaan 1 Sept. 1740, genaamd D'Blaeuwe Stadt.

1741, 22 Junij, Jan Smit een blaeuwselmolentje staande tot Westzanen in de Middel volgens erfpagtbrieff van dato den 22 Junij 1741, ingegaan met pmo. September:1739 en sulcx het eerste jaar versch: pmo: Septb: 1740 's jaars. 1746: 26 Feb. deze geroyeert vervoert Oostzaand.

Lang is De Blauwe Stad niet in bedrijf geweest. Op 12 juni 1745 werd het volgende geveild, “De gesamentlijke reeders van de blauwzel molen presenteeren een hegte, welbebouwde blauwzelmolen, genaamd de Blaauwe Stat c.a., staande en gelegen tot Westzanen inde Middel. Contribueert in de wint pagt 1 gulden.” De molen werd door J.Kuijper gekocht voor Fl.335,-. Hij liet de molen afbreken en verplaatsen naar Zaandam-Oost.

Resolutieboek Westzanen (1731-1810)

1746 Feb.26/ Met ingang van 1 mei 1746 wordt ontslagen van de verplichting windrecht aan de ambachtsheren van Westzaanen te betalen voor de molen De Blaeuwe Stadt, daar deze vervoerd is naar Oostzaandam.

Wat er verder met deze molen gebeurde is niet bekend. 

Bron:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 232
F. Rol
-----

Volgens Molenboek deel 2 (transcriptie van Van Sante, vindbaar in Gemeente Archief Zaanstad) werd een helft van molen De Blauwe Stad te Westzaan op 23 september 1745 door Jan Claasz. Cuijper en Abram Ongelaar voor ƒ 134 verkocht aan Cornelis Meijn en Jacob Schuijt (allen te Koog). De molen stond aan de Middel te Westzaan, beoosten de weg, belend ten Z door Claas Christiaanze en ten N door wed. Gerrit Vet.
Sander Vergouw, 12 aug. 2018.