Molen De Drie Olievaten / De Engelsman, Oostzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1640

verdwenen

1820

1810 - 1820 gesloopt

geschiedenis

De Oostzaner oliemolen de Drie Olievaten werd gebouwd in het jaar 1640. Toch was het oorspronkelijk niet de bedoeling dat de molen werd opgericht in deze plaats. Het volgende notariële stuk is afkomstig uit Pieter Boorsma’s boek “Zaanse Windmolens” uit 1939 en laat zien voor welke bestemming de molen was gebouwd.
"Op huijden den XXVIII Marty Anno XV eenen veertich (28 maart 1641) compareerde voor mij Jan Jelisz. van Breen openbaar notaris tot Sanerdam…Dirck Pietersz. Molenmaecker tot Sanerdam opt Calf out 25~ en Dirck Cornelisz. opperknecht woonende tot Oostzanen out 29 jaren hebben, ten versoecke van Pouweles Cornelisz. mede van Oost Zanen getuijcht…te weten eerst de voorsz:Dirck Pietersz., dat Sr. Marten Looten Coopman tot Amsterdam ende den voorsz: requirant (n.l. P.Cornelisz.) aen hem getuijge omtrent een jaer geleden, sonder den juijsten tijt onthouden te hebben, hebben besteedt ende hij aengenomen heeft te maecken seecker oly molen om in Engelandt te setten, Doch dat door den swaren oorlooch ende periculeusen tijt, de voorsz: besteders deselve olymolen hebben doen setten tot Oost Zanen voornoemt.
Ende ingevalle de voornoemde besteders de voorsz: olymolen ter eerster instantie hadden willen besteden om tot Oost Zanen te setten ende niet in Engelandt, dat hij getuijge in dien cas d’ zelve molen wel omtrent duijsent gulden minder soude hebben willen aennemen. Overmits int setten van de voorsz: molen tot Oostzanen moesten werden gecocht heijstocken item steenen & Kalck welcke materialen tottet setten van de molen in Engeland niet gebruijckt souden sijn geweest, dat oock de voorsz: molen in Engelant met hout soude werden gedect ende alhier met riedt is gedect geworden, welck riedt gelijck oock d’ andere materialen van heijstocken steen & kalck tsedert het besteden van de zelve molen seer veel duijrder gheworden ende opgeslagen zijn.
Item datter veele werck aende molen was gemaeckt twelck int setten vande molen hier te lande niet te passe quam.
Insgelijcx so men de grote stenen (legger en loopers) ter gelegender tijt hadde mogen coopen souden veel hondert gulds in den coop verscheelt hebben, de voorsz: Dirck Cornelisz. verklaerde dat de voorsz: requirant hem getuijge heeft gehuijrt om voor meesterknegt in Engelant op de voorsz: molen te malen voor den tijt van een jaer voor de somme van ses hondert vijf & twintigh carolus guldens ende daer boven vrije huijs huijer vier (=vuur) ende licht, ende dat een diergelijcke knegt hier te lande wel soude connen huijren voor vier hondert guldens off daer omtrent.
Eijndende hier mede.”
Het achtkant van de Drie Olievaten zou dus oorspronkelijk in Engeland worden opgericht, maar door de oorlog kon het werk niet worden uitgevoerd en heeft men de molen in 1640 te Oostzaan opgericht. Door deze geschiedenis kreeg de molen zijn bijnaam “de Engelsman”.
Op 27 september 1650 wordt door twee metselaars de volgende melding gedaan, dat er “twee olybackken die gemaect sijn bij de nieuwe olymolen opt Weerpat omtrent Oossanen.”
Op 3 juni 1681 wordt de Drie Olievaten tegen brand verzekerd in een assurantiecontract door eigenaar Sir David Meurant. De molen blijft gezien de naam van de eigenaar, dus wel in Engelse handen. Mogelijk had David Meurant
de molen gekocht van Sir Marten Looten, beide waren kooplieden in Amsterdam. De molen blijft lang in eigendom van de familie Meurant.
Op 14 juni 1727, wordt in Zaandam, de collectieve brandverzekering het olieslagerscontract opgericht. Pieter Meurant liet op die dag de lading van de molen verzekeren en trad zelf toe in de raad van gecommitteerden, het bestuur van deze verzekering. Zes jaar later, op 1 juli 1733, verzekert Meurant de opstal van de molen bij het olieslagerscontract. De familie Meurant zal de Drie Olievaten tot 1749 in bedrijf houden en dan verkopen aan de firma Pieter Peijt & Zoon. De voorouders van deze olieslager waren al lange tijd actief met de in Oostzaandam gelegen oliemolen “de Sint Lucas”. Later sloeg Peijt ook olie met “de Oude Zwan”, “de Zeeman” en “de Oude Dekker”, al deze molens waren in Oostzaandam gelegen. In 1809 verkocht de firma Pieter Peijt & Compagnon, na het overlijden van Pieter Peyt jr. de molen aan Pieter Honig. Vermoedelijk is Pieter Honig familie van Peijt, want naast de Drie Olievaten heeft hij later ook de andere twee molens van Peijt op zijn naam staan.
Lang zal Pieter Honig niet met de molens werken, want in 1813 verkocht hij ze aan de Koger olieslager Evert Smit. Voor de Drie Olievaten wordt echter geen koper gevonden en in 1814 wordt de molen uit het OC geschrapt. In welk jaar de molen is verdwenen is nog niet bekend. In ieder geval was het tussen 1814 en 1819.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 238
- “Het Olieslagerscontract” R. Couwenhoven 2002 blz. 19-22
- “Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 151-152
F. Rol