Molen De Witte Arend / De Vogel Phenix, Krommenie

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1693

verdwenen

1840

verbrand

geschiedenis

Kort na de bouw van de hennepklopper De Blauwe Arend, verscheen er nóg een molen aan de Nauernase Vaart die naar deze vogel werd genoemd, alleen heette deze molen De Witte Arend.
De Witte Arend werd gebouwd in het jaar 1693 voor Pieter Pietersz. Cuyck c.s. Hij en de andere opdrachtgevers ontvingen op 1 april van dat jaar de windbrief voor de molen.
Niet lang na de bouw van de molen werd zijn naam veranderd in De Vogel Phenix. Naast De Blauwe Arend, die iets ten noorden van De Witte Arend was gelegen, stond er aan de overzijde van de Nauernase Vaart nog een oliemolen die De Groene Arend heette. Vrijwel zeker om verwarring te voorkomen hebben de eigenaars van De Witte Arend toen maar besloten om de molen een andere naam te geven.
Net als zijn collega hennepkloppers was De Vogel Phenix in parten verdeeld, die het eigendom waren van de rolreders.

De rolreders.
De verwerking van hennep tot touw en zeildoek is in het verleden een van de grootste industrieën van Krommenie geweest. Naast de 13 hennepkloppers waren er ook een groot aantal zeildoekwevers actief, dit waren doorgaans thuiswerkers. De eigenaren van de eerste hennepkloppers werken zelf met de molen en produceerden hun product in opdracht van de rolreders.
De rolreders kochten zelf de hennep in en lieten het op een van de molens beuken. Wanneer het product klaar was lieten zij het bij de thuiswevers tot zeildoek verwerken. Dit zeildoek werd door de rolreders weer opgehaald en verkocht.
Tot het midden van de zeventiende eeuw waren de rolreders afhankelijk van de hennepkloppers. De rolreders bezaten zelf geen molens. Dit betekende dat de molenaars van de hennepkloppers een monopoly positie bezaten en op die grond dus partijen hennep konden weigeren of een hoge prijs voor het beuken konden vragen.
Halverwege de zeventiende eeuw sloten de Krommenieër rolreders een verbond. Met gezamenlijk kapitaal besloten zij om de aandelen van de moleneigenaars te kopen. De grootste transactie vond plaats op 9 oktober 1671, toen de gezamenlijke rolreders het merendeel van de aandelen in de hennepkloppers De Weldragende Kersenboom, De Zwaan, De Haan en De Witte Duif kochten. In de jaren die daarop volgden kwamen ook de andere molens in bezit van de gezamenlijke rolreders.
Deze onderneming bleef tot 1865 bestaan en werd toen ontbonden. De 10 overgebleven aandeelhouders verdeelden de vijf resterende molens onder elkaar.

In de loop der jaren werden de parten in De Vogel Phenix veelvuldig verhandeld. Zo verkocht Monsieur Dirk Max op 5 mei 1773, 1/32 part in deze hennepklopper.
Verder zijn er over deze molen niet veel gegevens voorhanden. Op 30 augustus 1840 raakte de molen terwijl hij in bedrijf was in brand en werd hij volledig in de as gelegd. Deze brand zou zijn ontstaan door een defect aan de nieuw geplaatste wentelas. De molen werd niet herbouwd.

Bronnen:
“de Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 363
“Duizend Zaanse Molens” P.Boorsma 1968 blz. 203
“Krommenie, zevenhonderdvijftig” uitgave van het historisch genootschap Crommenie 2001 blz. 121-122
“Brandkroniek, vanaf 1656 tot september 1906” N. van Pomeren 1906 blz. 22
F. Rol, Zaandijk.