Molen De Reiger / De Quak, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1698

verdwenen

1751

verbrand

opvolger

Zaandam-Oost (De Twee Gebroeders)

geschiedenis

De pelmolen De Reiger, ook wel De Blauwe Reiger of De Quak genaamd, werd gebouwd in 1698. Op 14 december 1697 werd de windbrief van de molen uitgereikt aan Albert Simonsz, de windpacht bedroeg toen ƒ 3.
Volgens de verbandacte werd de molen op 11 mei 1698 gangbaar en moest er ƒ 8 windpacht worden betaald omdat de molen was vergroot. Twee maanden later werd er door de ambtenaren van Domeinen in Beverwijk nog zo`n ampliatie uitgeschreven waarin staat "dat sij supplianten hare tabacqsmolen, in dese acte vermelt, ook sullen mogen gebruycken tot een pel- en slijpmolen." De windpacht werd opnieuw verhoogd, naar ƒ 12 per jaar.

Op 11 augustus 1728 werd De Reiger tegen brand verzekerd in een assurantiecontract. Dit gebeurde door Jacob Janse Gruijs. Het is niet duidelijk of dit de eigenaar van de molen was of dat hij de molen huurde.
In 1739 kwam De Reiger te werken voor de firma Jan Adriaansz. Duijn & Compagnon. Deze firma werd geleid door de twee broers Jan en Claas Adriaansz. Duijn. De zaken gingen de beide broers voor de wind, want drie jaar later kochten zij de molen. Op 21 november 1741 werd de molen in een acte genoemd, dit werd als volgt beschreven,: "1/8 in een pelmolen c.a., genaamt de Reyger, staende tot Oost Saendam, aant ent van de Gouw." Mogelijk betrof deze acte de aankoop van dit part door de gebroeders Duijn.

Op 9 september 1751 raakte De Reiger door onbekende oorzaak in brand en werd hij volledig in de as gelegd. De brandkroniek van Nan van Pomeren beschrijft deze brand als volgt: "1751. 9 September. Verbrandde te Zaandam op ’t Kalf de oliemolen “de Kwak”." Van Pomeren vergiste zich in de functie van de molen, vermoedelijk dacht hij dat de oliemolen De Kwak aan de Noordervaldeursloot was verbrand.
De gebroeders Duijn besloten om met het uitgekeerde bedrag van ƒ 3848,80 de molen te laten herbouwen. In 1752 verrees op het molenerf van De Reiger een nagelnieuwe pelmolen die de naam De Twee Gebroeders ontving, naar de twee broers Duijn.

Bronnen:
- “Brandkroniek, vanaf 1656 tot september 1906” N. van Pomeren 1906 blz. 7
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 125
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 50-51
- www.duizendzaansemolen.nl R. Couwenhoven
- “Ontheemde Zaanse molens” A.M.H. Smit 2005 blz. 64-66
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 132.