| fabrikant | asnummer | fabricagejaar | jaar gestoken | jaar verdwenen | lengte | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| De Prins van Oranje | ✉︎ | 677 | 1870 | 1870 | 1884 | 04,00 |
Aan de Kattensloot (waar nu ongeveer de kruising is tussen de Nassaukade en de Jacob Catskade) stond de achtkante houtzager De Kat.
"De eerste vermelding van de molen dateert van 1656.
Notaris Dirk Blok Amsterdam. 10-09-1721. Jan Louis van Doorn is molenaar op molen de Kat.
notaris Dirk Blok. 27-10-1727 Lijsbet Jans de Vos, eerder getrouwd geweest met Jan Louis van Doorn, nu getrouwd met Hendrik Jansz Buijs, vermeld op molen de Kat
In 1753 werd hij opnieuw opgetrokken."
Bron: "De molens van Amsterdam in oude ansichten deel 2", mr. J.H. van den Hoek Ostende, 1982, foto 22.
Uit een akte van 1752 betreffende het innen van geld bij debiteuren in Suriname, blijkt dat Jan Kat toen houtzaagmolenaar was op De Kat (Stadsarchief Amsterdam).
"Jan Kat an de molen de Kat" schreef zich op 18 december 1759 in bij de oprichting van een brandverzekeringscontract voor Amsterdamse molens.
Bron: Stadsarchief Amsterdam.
Testament van Jan Kat, houtzaagmolenaar van Molen de Kat, 29 april 1764: Stadsarchief Amsterdam. Uit het testament blijkt dat hij ook eigenaar was van een tweede, niet bij naam genoemde, molen.
Jan Jacobs Kat (geb. 1708) overleed op 14 mei 1764. Zijn uitgebreide boedelinventaris werd op 4 juli 1764 opgesteld: Stadsarchief Amsterdam. Jan Kat was naast eigenaar van molen De Kat ook eigenaar van De Star (Tenbruggencatenummer 06491 w). Deze beide molens kwamen uit de nalatenschap van zijn vader, Jacob Jansz Kat (1683-1748), zoon van Jan Aldertsz Kat (± 1646-± 1682), molenaar op zaagmolen De Zaaier, Tenbruggencatenummer 06493 g. Daarnaast bezat Jan Kat ook nog een kwart van De Munnik (Tenbruggencatenummer 06493 c).
Overdracht van de nalatenschap Jan Kat senior door de excuteurs aan diens erfgenamen, 28 juni 1770: Stadsarchief Amsterdam. De molens De Kat (getaxeerd op ƒ 24.000) en De Star (getaxeerd op 7000 gulden) en het kwart aandeel in De Munnik bleven vooralsnog onverdeeld tussen zijn drie zonen Floris, Jan junior en Henk Kat.
Floris, Jan en Hendrik Kat, zonen van Jan Kat senior, exploiteerden na diens overlijden molen De Kat voor gezamenlijke rekening. Zij sloten hiervoor op 26 september 1770 een aanvullend contract af. Bron: Stadsarchief Amsterdam.
Per 24 oktober 1771 trok Jan de Kat junior zich terug uit de compagnieschap. Bron: Stadsarchief Amsterdam.
Arjen Lobach, juli-sept. 2022.
De op 31 december 1751 afgesloten onderlinge brand- en schadeverzekering werd per 26 februari 1768 geannuleerd, de reden wordt niet vermeld. Floris Kat ondertekende de akte voor De Kat en De Star.
Bron: Stadsarchief Amsterdam.
Op 30 maart 1784 werd de boedelinventaris van Jacoba van Alphen, weduwe van Jan Lam en laatst weduwe van Jan Blonck, wonende aan deze molen, opgemaakt. Zij bezat een half aandeel in De Ruiter, en daarnaast een kwart aandeel in de molens De Kat, De Oranjeboom en De Geelvink.
Bron: Stadsarchief Amsterdam, toeg. 5075, inv. 16573, pag. 97 en volgende.
Arjen Lobach, 1 juli 2023.
Opregte Haarlemsche Courant, 4 jan. 1820:
" ... , Makelaars, zullen op Maandag den 7 Februarij 1820 ... doen verkoopen:
No. 1. Een kapitale HOUTZAAG-MOLEN, zijnde een Bovenkruijer, genaamd DE KAT, met de daar nevenstaande kapitale hechte, sterlke en weldoortimmerde Heeren-Huizing, Knechts-Woningen, Lootsen en verdere Getimmertens, geteekend V 456.
No. 2. Een DITO DITO, zijnde een Paltrok, genaamd DE STAR, met deszelfs hechte, sterke en weldoortimmerde Heere-Huizing, Knechts-Woningen, Loodsen en verdere Getimmerten, geteekend V 454. ...
No. 3. Een DITO DITO, genaamd DE BUIS, met dezelfse hechte, sterke en weldoortimmerde Heere-Huizing, Knechts-Woningen, Loodsen en Stalling en verdere Getimmerten, benevens wel aangelegde Tuinen, geteekend V 453, en
No. 4. Een DITO DITO, genaamd DE WOLFF, met deszelfs kapitale, sterke en weldoortimmerde Heere-Huizing, Knechts-Woningen, en Loodsen en verdere Getimmerten, geteekend V 455.
Allen zeer gunstig gelegen bij of aan de Stads Buiten-Cingel, te Amsterdam, tusschen de Zaagmolen- en Haarlemmer-Poorten, in Buitenwijk No. 4. ... "
In 1884 werd deze molen gesloopt, en weer opgebouwd als houtzaagmolen De Herder te Leiden. Onder andere vanuit de trein (vanuit Den Haag naar Amsterdam) is net na het station Leiden CS De Herder nog steeds te bewonderen.
afbeelding 2:
Kostverlorenvaart
Gezien in westelijke richting naar Kattensloot en Westerkerk. Links molen De Kat. Afmetingen: 250x340 mm. Techniek: steendruk, penseel in kleur en eiwit.
collectie: Tekeningen en prenten, vervaardiger: Buffa en Zonen (uitgever)
[De Kat was een stellingmolen, de eerste molen links is een paltrok, waarschijnlijk de Steur. Zie ophaalbrug over Kattensloot aan de Singelweg geheel links.]
-----
Toelichting op afb. 2, de steendruk:
Er bestaan grote twijfels of de steendruk links inderdaad zaagmolen De Kat laat zien.
Zaagmolen De Kat was een bovenkruiende stellingmolen, die in 1755 een gelijknamige paltrok verving, eigendom van Jan Kat (vdHO - Molens van A'dam, dl. 2, item 22). In die zin zou bovenstaande steendruk hoogstens historiserend kunnen zijn met een situatie rond 1750 op z'n laatst. Frans Buffa begon zijn uitgeverij*) pas in 1790 en dit soort steendrukken werden rond 1850 door opvolgers in de firma Frans Buffa & Zonen op de markt gebracht. De steendruk wordt door het antiquariaat Het Bisschopshof gedateerd rond 1850. De steendruk zou vervaardigd kunnen zijn door T. Fourmois naar een aquarel van Cornelis Springer (1817-1891). Gezien deze jaartallen kan Springer De Kat nooit als paltrok gezien hebben.
Maar er klopt meer niet. Hier is een waarschuwing op zijn plaats om de bijschriften in de Beeldbanken altijd kritisch te bekijken. We kunnen nooit in westelijke richting kijken naar de Westertoren met deze voorgrond. Dan moet je in Amsterdam-Oost gaan staan. De kijkrichting is zuid-oost. De dubbele bomenrij helemaal links is ongetwijfeld de Buitensingel, maar de ophaalbrug kan nooit over de Kattensloot liggen; daarvoor draait hij de verkeerde kant op en die bewuste brug was een dubbele wipbrug, zoals de tekening van Rieke laat zien. Dit is in werkelijkheid een kleinere brug over een dijksloot naar een molenwerf in de polder.
Dit zijn de enige indicaties dat er water moet zijn; verder is er geen spat water te zien en reiken de weilanden met vee en personen tot aan de molens. Ook al ligt er achter een dijkje of kade een slootje verborgen, het kan nooit de tamelijk brede Kattensloot zijn, net zo min als de Kostverlorenvaart. Beiden tezamen waren ook in 1750 al een belangrijke vaarweg van de Haarlemmermeer naar het IJ.
De vraag is nu: wat zien we dan wel?
*) De oprichter van kunsthandel Frans Buffa & Zonen in de Kalverstraat 39, hoek Gapersteeg, was de Italiaan Frans Buffa, die van 1790 tot 1815 de zaak leidde, opgevolgd door zijn zoons Sebastiaan en Giovanni Buffa, die beiden van 1815 tot 1836 aan de touwtjes trokken, en de Franse horlogiers Pierre Adrien en Theodoor Beguin, die respectievelijk van 1836 tot 1866 en van 1866 tot 1872 leiding gaven aan de zaak. De firma heeft tot 1915 bestaan.
Theo Bakker, 3 juli 2013.
-----
Afbeelding 2: Steendruk Buffa & zn., welke molens we zien?
Op de voorgrond paltrokmolen Het Amsterdamsche Wapen,
met daar achter paltrokmolen De Vijfhoek,
gevolgd door de toren van de Westerkerk.
In het midden vooraan paltrokmolen De Eendracht,
en rechts in de voorste linie paltrokmolen De Schelvis.
Midden boven de lange droogloods staat paltrokmolen De Witte Duif.
Molen de Kat staat hoogstwaarschijnlijk onder de linker wiek van De Eendracht.
De ophaalbrug leidt van de Vijfhoekweg naar de Singelgracht.
Het rechthoekige pand links van Het Amsterdamsche Wapen behoort mogelijk bij deze molen.
De tekenaar staat op de Haarlemmerweg en kijkt over de Kostverlorenvaart die achter een polderdijkje ligt verstopt.
Links uit beeld moet de industriezaagmolen Het Vriesche Wapen staan.
Jos van Schooten, 8 okt. 2021.
-----
afbeelding 3:
Singelgracht met de Kattenbrug en de Kattensloot, gezien vanaf het eerste Marnixplantsoen. Op de achtergrond molens de Windhond, Kat, Star, Buis, Leidsewapen en Steur.
datering: Voor 1892, collectie: Tekeningen en prenten
tekenaar: J.M.A. Rieke (1851-1899)
[Op deze afbeelding is de eerste molen links van de Kattensloot wel een stellingmolen.]