's Gravenhaegse Courant, 8 sept. 1749:
"B. de Bosch, A. Swartwout, W. Ebbenhorst en J. van der Hart Hendrikse, Makelaers, zullen op Maendag den 13 October 1749, te Amsterdam int Oudezyds Heeren Logement verkopen, een extrahegtesterke en Wel getimmerde HOUT-ZAEG-MOLEN , zynde een Paltrok, genaemt de STAR, staende tussen de Haerlemmer-en Zaegmolens-Poort, benevens een TUYN en twee Stukjes LAND, te saemen in een Koop."
Notariële akte van 22 februari 1752 tussen Jan Katt, eigenaar van molen De Star, en Johannes van Zijll, eigenaar van molen De Buys (dbnr. 3663), over een vergoeding voor het gebruik van een stuk land bij deze molens.
Bron: Stadsarchief Amsterdam.
Arjen Lobach, 17 mei 2022.
"Jan Kat voor de molen de Star" schreef zich op 18 december 1759 in bij de oprichting van een brandverzekeringscontract voor Amsterdamse molens.
Bron: Stadsarchief Amsterdam.
Jan Kat overleed op 14 mei 1764. Zijn uitgebreide boedelinventaris werd op 4 juli 1764 opgesteld: Stadsarchief Amsterdam. Jan Kat was naast eigenaar van molen De Kat (Tenbruggencatenummer 06491 x) ook eigenaar van De Star. Deze beide molens kwamen uit de nalatenschap van zijn vader, Jacob Kat. Daarnaast bezat Jan Kat ook nog een kwart van De Munnik (Tenbruggencatenummer 06493 c).
Arjen Lobach, juli 2022.
Overdracht van de nalatenschap Jan Kat senior door de excuteurs aan diens erfgenamen, 28 juni 1770: Stadsarchief Amsterdam. De molens De Kat (getaxeerd op ƒ 24.000) en De Star (getaxeerd op 7000 gulden) en het kwart aandeel in De Munnik bleven vooralsnog onverdeeld tussen zijn drie zonen Floris, Jan junior en Henk Kat.
De op 31 december 1751 afgesloten onderlinge brand- en schadeverzekering werd per 26 februari 1768 geannuleerd, de reden wordt niet vermeld. Floris Kat ondertekende de akte voor De Kat en De Star.
Bron: Stadsarchief Amsterdam.
Opregte Haarlemsche Courant, 4 jan. 1820:
" ... , Makelaars, zullen op Maandag den 7 Februarij 1820 ... doen verkoopen:
No. 1. Een kapitale HOUTZAAG-MOLEN, zijnde een Bovenkruijer, genaamd DE KAT, met de daar nevenstaande kapitale hechte, sterlke en weldoortimmerde Heeren-Huizing, Knechts-Woningen, Lootsen en verdere Getimmertens, geteekend V 456.
No. 2. Een DITO DITO, zijnde een Paltrok, genaamd DE STAR, met deszelfs hechte, sterke en weldoortimmerde Heere-Huizing, Knechts-Woningen, Loodsen en verdere Getimmerten, geteekend V 454. ...
No. 3. Een DITO DITO, genaamd DE BUIS, met dezelfse hechte, sterke en weldoortimmerde Heere-Huizing, Knechts-Woningen, Loodsen en Stalling en verdere Getimmerten, benevens wel aangelegde Tuinen, geteekend V 453, en
No. 4. Een DITO DITO, genaamd DE WOLFF, met deszelfs kapitale, sterke en weldoortimmerde Heere-Huizing, Knechts-Woningen, en Loodsen en verdere Getimmerten, geteekend V 455.
Allen zeer gunstig gelegen bij of aan de Stads Buiten-Cingel, te Amsterdam, tusschen de Zaagmolen- en Haarlemmer-Poortn, in Buitenwijk No. 4. ... "
-----
Paltrokmolen De Star stond schuin tegenover De Steur en naast De Buis.
De Star had zowel links als rechts een kraan. Een uitzonderlijk verschijnsel, dat ook in Dordrecht voorkwam.
Bron: "Molens van Amsterdam in oude ansichten" deel II.
De foto is van Jacob Olie Jbz., gemaakt vanuit molen De Steur tussen 1861 en 1864. Beeldbank Amsterdam, afb.bestand 10019A000780.
Ik heb deze fascinerende afbeelding grondig bestudeerd en langdurig vergeleken met Allemolenskaart, en meen nu (nagenoeg) alle erop zichtbare molens v.l.n.r. te kunnen identificeren:
De Wip (paltrok, wit), TBN 06492 k, dbnr. 4587
De Eendracht (bovenkruier), TBN 06492 j, dbnr. 4465
In de verte half zichtbaar tussen De Eendracht en De Star: De Kool (paltrok), TBN 06492 o, dbnr. 4473
Op de voorgrond: De Star (paltrok, wit), TBN 06491 w, dbnr. 4452
De Dommekracht (bovenkruier), TBN 06492 b, dbnr. 1812
Schuilgaand achter De Dommekracht, met alleen de gevluchten zichtbaar, van voor naar achter (allen paltrokken):
- De Rookoe, TBN 06492 d, dbnr. 4474
- De Jager, TBN 06492 g, dbnr. 1354
- De Kop, TBN 02484 c, dbnr. 1815
- De Valk, TBN 06492 n, dbnr. 1823
- De Rooleeuw, TBN 06492 s, dbnr. 4606
- De Hoop, TBN 06492 v, dbnr. 1814
Vervolgens een rij paltrokken, van links naar rechts en dus van achter naar voor:
- De Dolfijn, TBN 06492 u, dbnr. 5966
- De Haas, TBN 06492 r, dbnr. 4656
- De Zwaan, TBN 06492 m, dbnr. 6052
- Het Luipaard (wit), TBN 02484 b, dbnr. 1359
- De Bijl, TBN 06492 f, dbnr. 1355
- De Oranjeboom (wit), TBN 06492 c, dbnr. 1357
- De Windhond (wit), TBN 06492 a, dbnr. 920
- De Buis (wit, op de voorgrond), TBN 06491 v, dbnr. 3663
Achter deze paltrokken is de achterste rij molens, staande aan de Kostverlorenvaart, te zien, beginnend direct rechts achter De Bijl.
Dit zijn, van links naar rechts en dus van achter naar voor:
- De Samson (bovenkruier), TBN 06492 t, dbnr. 1362
- 't Fortuyn / Cornelia (bovenkruier), TBN 06492 q, dbnr. 4556. Deze hoge typisch midden-19e-eeuwse houtzaagmolen was gebouwd in 1857, vrij kort voor het maken van deze foto, na het verbranden van de voorganger.
- 't Bonte Kalf (bovenkruier), TBN 06492 L, dbnr. 4657
- De Otter (paltrok), TBN 02484 a, dbnr. (bestaand) 637
- De Eenhoorn (paltrok), TBN 02484, dbnr. 1358
Tussen De Windhond en De Eenhoorn is vaag in de verte nog een molen te zien; dit moet zijn de aan de westkant van de Kostverlorenvaart schuin tegenover De Samson staande korenmolen De Jonge Nicolaas, TBN 06660 j, dbnr. 5252.
Tussen De Samson en 't Fortuyn is in de verte nog een molen te zien; dit moet zijn de aan de westkant van de Kostverlorenvaart in De Baarsjes / Sloten staande krijtmolen De Hoop, TBN 00810 a, dbnr. 1352.
Direct links achter Het Luipaard is in de verte nog een molen te zien; dit moet zijn de aan de oostkant van de Kostverlorenvaart tegenover De Hoop staande naamloze verfmolen, TBN 06657 i, dbnr. 14233.
En tenslotte lijkt links achter De Dolfijn aan de horizon ook nog het silhouet van een hoge molen te zien te zijn, met links ernaast een fabrieksschoorsteen. Dat zou dan kunnen zijn de verderop aan de oostkant van de Kostverlorenvaart, richting de Overtoom staande, rond 1850 'verstoomde' korenmolen (oorspronkelijk Rasphuismolen) De Oude Molen / De Stad Amsterdam, TBN 07233, dbnr. 7233, van 1853 t/m 1861 een stoom-rijstpellerij. Deze molen bestond kennelijk na de verstoming in elk geval in 1861 nog, al dan niet in onttakelde vorm.
Lolke Rang, feb./maart 2023.
-----
Bij sloopwerkzaamheden in 2012 kwam de fundering van deze paltrok te voorschijn. Nader onderzoek leerde dat de diameter van het grondplan van deze molen 9,4 m mat. De funderingspalen zaten ongeveer op 1,35 m onder NAP. De buitenste ringpalen (gekantrecht) maten 18 bij 18 cm en de binnenste ronde palen waren in diameter 12 cm. In het midden van de ring was een rechthoekige cluster van 9 palen.
Bron: site Archeologische vindplaatsen gem. Amsterdam.
Arie Hoek, 19 dec. 2016.
Zie ook AAR (Amsterdamse Archeologische Rapporten) 82 met een uitgebreid PDF-document.
Peter Sanders, 1 april 2018.
