Molen Stadsvuilwatermolen (2), Amsterdam

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1688

verdwenen

circa 1783

1780 onttakeld 1783 afgebroken

geschiedenis

De kwaliteit van het water in de grachten heeft eeuwenlang zorgen gebaard. Teneinde hier verbetering in te brengen werden in 1650 buiten de Haarlemmerpoort drie watermolens gebouwd die het water uit een boezem moesten uitmalen in het IJ. Het water uit de grachten werd door sluizen of duikers geloosd in deze boezem. De molens bleken echter weinig uit te richten en werden in 1667 afgebroken.

Op 2 juni 1687 werd de bouw van vier vuilwatermolens geodgekeurd, waarvan er twee dichtbij de oude plaats buiten de Haarlemmerpoort kwamen en twee aan het einde van de Nieuwe Vaart bij Zeeburg. Aangezien de laatstgenoemde molens een te grote boezem voor zich bleken te hebben, werden ze in 1759 verplaatst naar de Kadijk bij het Funen.

De stadswatermolens hadden een vierkante gemetselde voet van één verdieping waarbinnen het wateropvoerwerktuig, een scheprad, zich bevond. De vier molens konden het stadswater maar 2,5 cm per etmaal doen dalen, zodat niet meer bereikt werd, dan dat het water dat door lekking of schutting in de stad kwam, weer werd afgevoerd. Regenwater en toevloeiing van grondwater vielen daar dus buiten. Rees het buitenwater tot 60 cm boven peil, dan konden de molens geen dienst meer doen.

De stadsvuilwatermolens konden maar weinig uitrichten voor de milieuhygiëne van de stad. Op 29 maart 1783 is de buitenste molen buiten de Haarlemmerpoort door brand verwoest.

Kort daarna in 1783 werd de andere molen voor afbraak verkocht. De stadslandmeter Johan Schilling, directeur der stadswerken belast met het opzicht over de watercirculatie in de stad, vroeg op 21 mei 1783 aan thesaurieren of hij het het achtkant, de grote staande spil, het spoorwiel en enige rondsels voor een billijke prijs mocht verkopen aan Harmanus Heylman, meester molenmaker te Groningen. Op 16 juli stelden thesaurieren de prijs van de molen op ƒ 900,-. Heylman ging daarmee akkoord en liet de molen in augustus afbreken. De roeden, die reeds enige jaren tevoren van de molen afgenomen waren en op de Stadstimmertuin lagen, waren in de koop niet begrepen.

De weduwe van Gerrit Knippenberg, die in de molen gewoond had, had de deuren van de duiker in de Spaarndammerdijk bediend op een jaarlijks tractement van ƒ 24. Zij verloor nu deze baan, daar zij een kamer of woning binnen de stad moest betrekken. Ze werd schadeloos gesteld met een levenslang douceur van ƒ 25 's jaars. Haar verzoek om op de plaats van de afgebroken molen een houten loods te mogen oprichten als woning werd afgewezen. Schilling vreesde, dat dan ook de weduwe, die in de noordelijker gelegen afgebrande molen gewoond had, met een dergelijk verzoek zou komen. Stond men het verzoek van de een toe, dan kon dat van de ander niet geweigerd worden. In plaats daarvan werd op de plek van de noordelijke molen een houtzaagmolen gebouwd.

Besluit tot de afbraak van de stadsvuilwatermolens aan het Funen werd op 9 juli 1812 genomen door de Conseil Municipal.

Deze gegevens zijn afkomstig uit diverse artikelen van mr. J.H. van den Hoek Ostende.
Nico Jurgens, 9 jan. 2008 en H. van der Kaay, 25 jan. 2008.