Molen De Vergulde Ster, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1699

verdwenen

1888

gesloopt

geschiedenis

De paltrok de Vergulde Ster werd in 1699 gebouwd. De windbrief voor de molen werd op 27 januari 1700 uitgereikt aan Willem Alewijnsz. Joor. Naast moleneigenaar was Willem Joor ook een poos burgemeester van Westzaandam. Op 1 januari 1703 liet Willem Joor de molen tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. Willem Joor zou vrij lang houtzager blijven met de Vergulde Ster. In 1731 stierf hij en ging de Vergulde Ster over naar zijn zoon Alewijn Willemsz. Joor. De waarde van de molen bedroeg toen ƒ 3000,-. Alewijn Joor werkte tot 1746 met de Vergulde Ster. Daarna werd de molen verkocht.
Omstreeks 1850 kwam de Vergulde Ster in bezit van Cornelis Corver Mats. Cornelis Mats was eigenaar van de oude firma de Weduwe J. Mats, die zijn oorsprong vond in het jaar 1787. Toen begon Gerrit Mats in Westzaan te werken met de bovenkruier “de Groene Jager”. Na zijn overlijden in 1818 werd hij opgevolgd door zijn zoon Jacob Mats, die in 1831 stierf. Zijn weduwe Grietje Corver zette toen de zaken voort onder de naam “de Weduwe J. Mats”, vanaf 1837 runde haar zoon Cornelis Mats de firma. De zaken werden door hem uitgebreid met de Westzaandammer paltrok “de Koning Salomo” en Westzaner paltrok “het Witte Schaap”. Verder kocht hij in 1845 de twee Westzaandammer zaagmolens “de Veldlust” en “de Dekker”. De eerste was een bovenkruier de laatste een paltrok, beide molen stonden naast elkaar.
Een week nadat Mats zijn bedrijf met “de Veldlust” en “de Dekker” had uitgebreid, verkocht hij “de Groene Jager” in Westzaan aan Albert Buys. Schijnbaar wilde Mats zijn zaken concentreren in Zaandam-West. In 1856 kocht Mats nog een molen, de iets ten noorden van de Vergulde Ster gelegen paltrok “de Oranjeboom” en tien jaar later werd de bovenkruier “de Eendracht” gekocht die ten westen van de Dekker stond. Direct na de aankoop werd deze molen gesloopt, vermoedelijk ging het Mats alleen om het erf, het water en de loodsen. In 1872 werd de laatste molen aangeschaft door de firma Mats, de paltrok “de Valk” die als het ware een driehoek op de kaart vormde met de Vergulde Ster en “de Oranjeboom”. In 1874 liet Cornelis Mats “de Veldlust” slopen en vervangen door een stoomzagerij die dezelfde naam kreeg. In 1880 traden de drie zonen van Mats toe tot de firma.
De nieuwe vennootschap zou niet lang blijven bestaan, want een jaar later overleed Cornelis Mats. De drie broers gingen nog een aantal jaren met elkaar door, maar in 1884 traden twee broers terug uit de firma, waarna Cornelis Mats Jr. verder ging onder de oude firmanaam. Als blijkt dat “de Veldlust” het werk aan kan, worden de molens één voor één in de verkoop gedaan. In 1886 werden zowel “de Oranjeboom” als “de Koning Salomo” voor sloop verkocht. Twee jaar later verdwijnen “de Vergulde Ster” en “de Dekker” uit het Zaanse land. Als enigste molen houdt Mats “de Valk” over.
De Vergulde Ster werd op 15 september 1888 geveild en voor een bedrag van slechts Fl.402,- werd molensloper Cornelis Zemel de nieuwe eigenaar van de molen. Zemel liet de molen binnen een maand verdwijnen.
Cornelis Mats stierf in 1896. Hij liet geen kinderen na, waardoor zijn weduwe Anna van de Stadt besloot om de zaken te liquideren. De zagerij “de Veldlust” werd toen verkocht aan de firma Dekker uit Westzaan, de paltrok “de Valk” werd gekocht door houthandel Schipper, die ook werkte met de paltrok “de Wildeboer” en de bovenkruier “de Bonte Arend”.
Op het erf van de Vergulde Ster werden later de zuidelijkste huizen van de Valkstraat gebouwd. Deze pandjes zijn tot op de dag van vandaag nog aanwezig.
(veel meer info www.duizendzaansemolens.nl)

De geschiedenis vermeldt niet of de Vergulde Ster werd verbouwd van wagenschotzager tot balkenzager. Aangezien het bekend is dat de firma Mats ook handelde in wagenschot, bestaat de mogelijkheid dat de Vergulde Ster tot de sloop wagenschot zaagde. Hetzelfde geldt overigens voor “de Oranjeboom” en “de Koning Salomo”.

Bronnen:
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 332
- “Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 227-230
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 89
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
F. Rol.