Molen De Oranjeboom, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1698

verdwenen

1886

gesloopt

geschiedenis

De wagenschotzager de Oranjeboom werd gebouwd in het jaar 1698. De windbrief de molen werd op 3 februari 1699 uitgereikt aan Dirk Jansz. Groot. Dirk Groot liet de Oranjeboom 1703 tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. Hierna wordt het erg stil rond de Oranjeboom. Hij is niet te traceren op de Schaatsenrijderslijst uit 1726 en evenmin wordt hij aangetroffen op de personele quotisatie uit 1742.
De molen kwam in 1761 in bezit van Claas Knots, die hem voor een bedrag van Fl.900,- liet verzekeren bij de brandverzekering. Claas Knots blijft tot 1782 eigenaar van de molen, daarna gaat de Oranjeboom over naar zijn zoon Henk Knots. De molen bleef vrij lang in handen van de familie Knots. In ieder geval stond de Oranjeboom nog in 1812 op naam van Henk Knots.
Op 4 juli 1832 koopt Pieter Corver de Oranjeboom op een veiling voor Fl.825,-. Verkoopster van de molen was Antje van IJseren, de weduwe van Johannes Augustus Woudenberg.
Op 4 augustus 1856 liet Pieter Corver de molen veilen. Voor een bedrag van Fl.4100,- werd de Oranjeboom gekocht door Cornelis Corver Mats.
Cornelis Mats was eigenaar van de oude firma de Weduwe J.Mats, die zijn oorsprong vond in het jaar 1787. Toen begon Gerrit Mats in Westzaan te werken met de bovenkruier “de Groene Jager”. Na zijn overlijden in 1818 werd hij opgevolgd door zijn zoon Jacob Mats, die in 1831 stierf. Zijn weduwe Grietje Corver zette toen de zaken voort onder de naam “de Weduwe J.Mats”, vanaf 1837 runde haar zoon Cornelis Mats de firma. De zaken werden door hem uitgebreid met de Westzaandammer paltrokken “de Vergulde Ster”, “de Koning Salomo” en “het Witte Schaap”. Een week nadat Mats zijn bedrijf met “de Veldlust” en de Dekker had uitgebreid, verkocht hij in 1845 “de Groene Jager” in Westzaan aan Albert Buys. Schijnbaar wilde Mats zijn zaken concentreren in Zaandam-West.
Tien jaar later werd de bovenkruier “de Eendracht” gekocht die ten westen van de Dekker stond. Direct na de aankoop werd deze molen gesloopt, vermoedelijk ging het Mats alleen om het erf, het water en de loodsen. In 1872 werd de laatste molen aangeschaft door de firma Mats, de paltrok “de Valk” die als het ware een driehoek op de kaart vormde met “de Vergulde Ster” en “de Oranjeboom”. In 1874 liet Cornelis Mats “de Veldlust” slopen en vervangen door een stoomzagerij die dezelfde naam kreeg. In 1880 traden de drie zonen van Mats toe tot de firma.
De nieuwe vennootschap zou niet lang blijven bestaan, want een jaar later overleed Cornelis Mats. De drie broers gingen nog een aantal jaren met elkaar door, maar in 1884 traden twee broers terug uit de firma, waarna Cornelis Mats Jr. verder ging onder de oude firmanaam. Als blijkt dat “de Veldlust” het werk aan kan, worden de molens één voor één in de verkoop gedaan. Op 30 januari 1886 werd “de Oranjeboom” geveild en voor Fl.700,- verkocht aan molensloper Cornelis Zemel, die hem in maart van dat jaar liet slopen.
In datzelfde jaar werd ook “de Koning Salomo” voor sloop verkocht. Twee jaar later verdwijnen “de Vergulde Ster” en “de Dekker” uit het Zaanse land. Als enigste molen houdt Mats “de Valk” over.
Cornelis Mats stierf in 1896. Hij liet geen kinderen na, waardoor zijn weduwe Anna van de Stadt besloot om de zaken te liquideren. De zagerij “de Veldlust” werd toen verkocht aan de firma Dekker uit Westzaan, de paltrok “de Valk” werd gekocht door houthandel Schipper, die ook werkte met de paltrok “de Wildeboer” en de bovenkruier “de Bonte Arend”.
Op het erf van de Oranjeboom werd later de steenhouwerij van de Fa. M.Engel & Zoon gebouwd. De vervallen stenen pandjes van dit bedrijf zijn tot op heden aanwezig in de Valkstraat.

Bronnen:
- “Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 99/ 227-230
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 85
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
F. Rol.