Molen De IJsvogel, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1643

verdwenen

1879

gesloopt

geschiedenis

Het bouwjaar van de IJsvogel is onbekend, wel betreft het hier een zeer oude molen. Couwenhoven treft hem voor het eerst aan op 25 februari 1644. De molen werd toen gekocht door Dirck Jansz. Gijsen, voor zijn zoon Jan Dircksz. Gijsen.
De IJsvogel behoorde tot de oudere zaagmolens van Westzaandam. In de eerste helft van de zeventiende eeuw werden er aan de Zaanoevers diverse zaagmolens opgericht. Toen Zaandam groter groeide kwamen deze, doorgaans, paltrokken in de verdrukking. Alhoewel er bijna geen gegevens over deze molens zijn, is het waarschijnlijk dat de toenmalige eigenaren deze molens lieten afbreken en verplaatsen naar het open veld. Het is zeer voor de hand liggend dat dit ook met de IJsvogel is gebeurd.
De IJsvogel bleef lang in het bezit van de familie Gijsen, die later ook eigenaar waren van de nabijgelegen paltrok “de Grauwe Kieft”. Deze twee molens hebben vrijwel hun gehele bestaan voor één en dezelfde eigenaar gewerkt.
In 1732 liet Meindert Cornelisz. Ghijsen de molens tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. De IJsvogel, die was gebouwd als wagenschotzager, werd vermoedelijk halverwege de achttiende eeuw verbouwd tot balkenzager. Veel meer gegevens over de vroege historie van deze molen zijn er niet.
Meer dan 170 jaar zou de IJsvogel zijn hout zagen voor de familie Ghijsen, pas 23 juni 1814 kwam hier een einde aan. Op die dag werden zowel de IJsvogel, als “de Grauwe Kieft”, door Grietje Rogge, de weduwe van Gerrit Gijsen, verkocht. De beide paltrokken werden gekocht door Willem Middelhoven, die enkele jaren daarvoor een houthandel was begonnen met de bovenkruier “de Bark” en de paltrokken “de Bonsem” en “de Groote Adelaar”. Voor “de Grauwe Kieft” betaalde Middelhoven het schamele bedrag van Fl.330,-. De IJsvogel was iets meer waard, daar legde Middelhoven een bedrag van Fl.670,- voor neer.
Willem Middelhoven werd niet oud, hij stierf op 29 jarige leeftijd in het jaar 1819. Zijn weduwe Sijtje van de Stadt zette toen de houthandel voort onder de firmanaam Wed. Willem Middelhoven. Nadat Sijtje van de Stadt in 1828 overleed, nam haar schoonzoon Cornelis de Koning uit Haarlem, voortaan de zaken waar.
In 1847 verkocht de Koning de IJsvogel aan de beginnende houtzagerbaas Huybert van de Stadt Jr. Twee jaar later verkocht Cornelis de Koning ook “de Bonsem” aan Van de Stadt Jr. Cornelis de Koning ging verder met “de Bark” en “de Grauwe Kieft”.
Het bedrijf van Huybert van de Stadt groeide zeer sterk binnen korte tijd. In 1853 liet hij een nieuwe houtzaagmolen bovenkruier bouwen die de naam “de Zaan” kreeg. Kort daarna verwierf hij ook de paltrokken “de Smid” en “de Vergulde Hoorn”, de bovenkruier “de Liefde” en de stoomzagerij “de Kruiskerk”.
Toen van de Stadt in 1872 stierf had hij geen opvolger meer, waarna de zaken werden geliquideerd. Vermoedelijk werd de IJsvogel toen weer teruggekocht door Cornelis de Koning.
In 1876 liet De Koning “de Bark” slopen en vervangen door een stoomzagerij waarop de molennaam overging. Voor de IJsvogel kwam het einde onverwachts. Op 21 augustus 1877 brak de molen tijdens een zware storm zijn ijzeren bovenas, waarna het wiekenkruis naar beneden stortte. Ondanks het feit dat de molen niet zwaar beschadigd raakte, besloot De Koning om de molen niet meer te herstellen. Ook voor De Koning was duidelijk geworden dat de windmolens geen toekomst meer hadden. Op 27 september 1877 verkocht Cornelis de Koning de IJsvogel voor Fl.405,- aan molensloper Cornelis Zemel. De IJsvogel bleef toen nog twee jaar zonder wiekenkruis staan en verdween tenslotte in 1879 door sloping, een nieuwe koper had zich niet aangediend. Met “de Grauwe Kieft” werkte De Koning nog enkele jaren door, tot 1881 toen verdween ook de laatste windmolen van de firma Middelhoven.
Na het overlijden van Cornelis de Koning in 1892, werd de firma Weduwe Middelhoven geliquideerd. De stoomzagerij “de Bark” werd toen verkocht aan Remmert Aten.

Bronnen:
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 337
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 474
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 92
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 145-149
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 34
F. Rol