Molen De Zaan, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1856

verdwenen

1876

gesloopt

geschiedenis

De balkenzager De Zaan behoorde tot een nieuwe lichting zaagmolens die halverwege de negentiende eeuw werden gebouwd in de Zaanstreek. Door een opleving in de houtzagerij werd het opeens rendabel om nog nieuwe windmolens te bouwen, stoomzagerijen bestonden nog niet. De Zaan werd in 1856 gebouwd voor de Zaandammer houthandelaar Huybert van de Stadt. Tijdens de bouw werd de molen op 9 juli 1856 door blikseminslag beschadigd.
De zaken gingen Van de Stadt schijnbaar voor de wind. Huybert van de Stadt begon in 1847 als houtzager met de paltrok “de IJsvogel”, twee jaar later breidde hij zijn zaken uit met de paltrok “de Bonsem”. Het bedrijf van Huybert van de Stadt groeide binnen korte tijd zeer sterk.

Kort hierna verwierf hij de paltrokken “de Smid” en “de Vergulde Hoorn”, de bovenkruier “de Liefde” en de stoomzagerij “de Kruiskerk”. Toen Van de Stadt in 1872 stierf had hij geen opvolger, waarna de zaken werden geliquideerd. Zijn nieuw gebouwde houtzaagmolen De Zaan, was toen al in andere handen gekomen.
Op 8 november 1866 had Huybert van de Stadt de molen verkocht aan houthandelaar P. Kluyver Jr., tegelijkertijd nam Kluyver op die dag de paltrok “de Bonsem” van Van de Stadt over.

Nog tien jaar lang zou Kluyver met zijn molens op windkracht blijven werken, totdat hij in 1876 besloot dat de tijd was gekomen om over te stappen op modernere energiebronnen. In dat jaar werd het achtkant van de Zaan gesloopt en verscheen er naast de overgebleven zaagschuren een stoommachine, die voortaan het binnenwerk zou aandrijven. Het achtkant van De Zaan, dat slechts twintig jaar oud was, zal ongetwijfeld elders in Nederland een nieuwe bestemming hebben gekregen. Volgens Groot werd de molen naar Leeuwarden verkocht.

De Bonsem bleef als windmolen werken voor de firma Kluyver. Dit duurde tot het jaar 1892, toen de molen door brand volledig in de as werd gelegd. Met de stoomzagerij De Zaan werd tot het jaar 1906 doorgewerkt. In dat jaar werd besloten om de houten zagerij te slopen en iets ten oosten hiervan een nieuw stenen fabriekpand te bouwen, dat van alle nieuwe gemakken was voorzien. Pieter Kluyver stierf in 1909 en werd opgevolgd door zijn zoon Pieter Cornelis Kluyver. Aan het begin van de jaren '20 van de 20e eeuw kwam de zagerij tot stilstand. In 1927 begon J.G. Blees een houtwolfabriek in de opstallen van De Zaan. Halverwege de jaren '60 van de 20e eeuw besloot de gemeente Zaandam om het zgn. Houtveld voor woningbouw te bestemmen. De houthandels werden uitgekocht en vertrokken naar de nieuwe industriegebieden in de Zaanstreek. Zo ook de firma Blees Houtwol B.V. In 1983 werd de firma overgenomen en verdween de naam Blees Houtwol. De oude zagerij de Zaan werd in 1970 gesloopt.

Bronnen:
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 102
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 100
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 224-225
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 66.
-"Hout aan de Zaan", P. Roggeveen blz. 101-111