Molen De Gekroonde Liefde, bijgenaamd De Plutspot, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1707

verdwenen

1891

gesloopt

geschiedenis

Wanneer de Gekroonde Liefde werd gebouwd blijft vooralsnog onduidelijk. De molen wordt voor het eerst genoemd op 23 februari 1708. Op die dag werd de Gekroonde Liefde door eigenaar Claes Jansz. Engel te koop aangeboden, wat als volgt werd omschreven:”een welgeconditioneerde verffmolen c.a. staende en gelegen besuijden het blaewe padt tot Westzaerdam, int velt.” De molen werd verkocht voor Fl.630,-.
Het aantal functies van de molen werd in de loop der jaren uitgebreid. Als de molen in 1750 verkocht wordt is hij naast verfmolen, ook ingericht als tabakstamper en mosterdmolen. Op 23 april van dat jaar werd namelijk het volgende verkocht:”Een verfmolen genaamt de gekroonde Liefde (c.a.) met twee rolle om tabak meede te pletten, en een paar mostert steenen. Staande tot Westzaandam, ten noorden van de Papeveersloot.”
De molen werd toen voor een bedrag van Fl.490,- gekocht door Gerrit Storm. Kort daarna, op 30 april, startte Gerrit Storm samen Jan van Bentem uit Koog aan de Zaan, een nieuwe firma genaamd “Compagnie van Verfmaelders”. Jan van Bentem was verfmaalder met de Koger verfmolen “de Boot”. Beide heren legden hiermee de basis voor de firma Storm, van Bentem & Kluyver, welke later met de verfmolens “de Boot”, “de Storm”, “het Gekroonde Zeepaard”, “de Reizenaar”, “de Sluiswachter”, “de Haas” en “de Grauwe Hengst” zal malen. De Gekroonde Liefde blijft tot 9 januari 1766 in bezit van de Compagnie van Verfmaelders, op die dag werd de molen voor Fl.1400,- verkocht aan Bastiaan Loopwijk. Er was door de heren Storm en Van Bentem behoorlijk geïnvesteerd in de molen, want hij was bijna Fl.1000,- meer waard geworden.
In 1813 behoorde de Plutspot toe aan Aafje de Vries, weduwe van Klaas Keyzer. De molen was toen ingericht als snuifmolen. Klaas Keyzer handelde o.a. in dit product. Naast de Gekroonde Liefde, was Klaas Keyzer ook eigenaar van de snuifmolens “de Roohoorn” en “de Kanarievogel”. Verder bezat Keyzer de oliemolen “de Jasper”, diverse pakhuizen en veel land en vee. Keyzer haalde zijn inkomsten dus uit meerdere bronnen. De Gekroonde Liefde behoorde zeker niet tot de kapitale molens. De veel kleinere snuifmolens “de Roohoorn” en “de Kanarievogel” werden in 1813 respectievelijk getaxeerd voor Fl.600,- en Fl.650,-, terwijl de waarde van de Plutspot slechts Fl.500,- bedroeg. Waarschijnlijk werd de Gekroonde Liefde, kort na de Napoleontische tijd, verbouwd tot lattenzager.
Omstreeks 1820 kwam de molen in bezit van de firma Weduwe Willem Middelhoven. Deze firma werkte o.a. met de houtzaagmolens “de Bark”, “de Grauwe Kieft”, “de IJsvogel” en “de Bonsem”. Willem Middelhoven overleed op 29 jarige leeftijd in het jaar 1819. Zijn weduwe Sijtje van de Stadt zette toen de houthandel voort onder de naam firma Wed. Willem Middelhoven. Nadat Sijtje van de Stadt in 1828 overleed, nam haar schoonzoon Cornelis de Koning uit Haarlem, voortaan de zaken waar.

In 1842 werd het een lattenzager, in dat jaar richtten Frederik Chaffo Jsz en Klaas Vis Heymesz de firma Chaffo & Vis op.

In 1847 verkocht De Koning “de IJsvogel” aan de beginnende houtzagerbaas Huybert van de Stadt Jr. Twee jaar later verkocht De Koning ook “de Bonsem” aan Van de Stadt Jr. voor een bedrag van Fl.2275,-.
Cornelis de Koning ging verder met “de Bark”, “de Gekroonde Liefde” en “de Grauwe Kieft”.
Vermoedelijk kocht de Koning “de IJsvogel” in 1872 weer terug, na het overlijden van Van de Stadt.
In 1876 liet hij voor zijn rekening de Bark slopen en vervangen door een stoomzagerij, die de naam van de molen kreeg. Korte tijd daarna doet hij zijn molens van de hand, “de IJsvogel” werd in 1879 gesloopt en “de Grauwe Kieft” volgde in 1881.
Wanneer De Koning de Gekroonde Liefde verkocht heeft, is niet duidelijk. Vermoedelijk verkocht hij de lattenzager omstreeks 1860 aan Pieter Kluijver Jr., die later ook met de paltrok “de Bonsem” gaat werken en de stoomzagerij “de Zaan”. De Gekroonde Liefde bleef tot 1891 in bedrijf, in dat jaar werd de molen namelijk gesloopt. Een van de houtloodsen die bij de molen stond bleef bestaan en heeft tot ongeveer 1965 dienst gedaan, waarna ook deze verdween.

Een pluts- of pluspot is een benaming voor een kort dik persoon. Over deze bijnaam schrijft Pieter Boorsma in zijn boek “Zaanse windmolens” het volgende: ”Plutspot lijkt een wel wat oneigenlijke benaming voor een molen met een zoo poëtisch klinkenden naam. En toch werd hij steeds zoo genoemd, zoodat maar weinigen wisten, dat zijn doopnaam zoo gansch anders luidde. Vermoedelijk heeft hij dien scheldnaam al van “zijn geboorte” af gehad, want deze sloeg op den vorm van het molenlichaam, dat veel te dik ~ te wijd ~ was. Bouwer en bouwheer zullen geen van beiden erg in hun schik zijn geweest, over den titel die het gedrochtelijk bouwsel werd toegekend.”

Of de molen nu een achtkant of een zeskant was is niet helemaal duidelijk. Het lijkt niet logisch om een verfmolen als zeskant te bouwen. In “Zaanse Windmolens” noemt Boorsma de molen een zeskant, in “Duizend Zaanse molens” wordt de Gekroonde Liefde als achtkant bestempeld. Buijs meldt de molen ook als zeskant. In 1100 Zaanse Molens staat ook vermeld dat het een achtkante vorm betrof.

Bronnen:
- “Encyclopedie van de Zaanstreek” 1991 blz. 683
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 44-46
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 97
- “De windmolens aan de Zaanstreek” W. Buijs 1918 blz. 71
- “Zaanse windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 134-135
- “Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 145-149/ 224-225
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 59.