Molen De Gekroonde Schoen, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1725

verdwenen

1880

verbrand

geschiedenis

De Gekroonde Schoen werd in 1725 gebouwd voor Jan Pietersz. Schoen, die de windbrief van de molen kreeg uitgereikt op 29 januari 1725. Volgens de verbandacte werd de molen gangbaar op 1 mei 1725.

Het is wel duidelijk hoe de molen aan zijn naam kwam, de molen bleef zijn hele bestaan in handen van de familie Schoen. Jan Pietersz. Schoen liet de molen op 3 januari 1739 tegen brand verzekeren in het "vorff- en snuyfcontract", dat op die dag werd opgericht. De verzekerde waarde van de Gekroonde Schoen bedroeg ƒ 2000. De molen bleef tot ongeveer het begin van de Napoleontische tijd bij dit contract verzekerd. Omstreeks die tijd werd dit contract ontbonden. De Gekroonde Schoen werd daarna verzekerd in het papiermakerscontract.

Op 6 november 1755 werd bij een landverkoop genoemd: "het land van de overleden Cornelis Gerritsz. Blaauw, gelegen tussen, de verfmolen de Gekroonde Schoen en de traankokerij de Hoop op de Walvis."

In 1790 breidde Pieter Schoen het molenbezit uit met de Westzaner verfmolen “de Admiraal Tromp”, welke in 1804 werd afgebroken en 0,5 km zuidelijk van De Gekroonde Schoen werd herbouwd, op het eiland in de Gouw.

Na het overlijden van Simon Schoen in 1824 kwam in zijn boedelscheiding o.a. voor: ”verfmolen de Schoen, aan de Schoensloot, gewaardeerd op ƒ 3000 en verfmolen de Admiraal Tromp of Bruinvis, aan de Hogezeedijk, eveneens voor ƒ 3000.

In 1879 speelde een conflict tussen Pieter Schoen en het papiermakerscontract. Pieter Schoen had na de brand van de Admiraal Tromp een groot aantal verbeteringen en vernieuwingen aan de Gekroonde Schoen laten doen. Daarom wilde hij de verzekerde waarde van de molen van ƒ 4000 naar ƒ 10.000 opschroeven.
Het papiermakerscontract vond dat de molen voor ƒ 8000 kon worden verzekerd. Schoen ging akkoord met de ƒ 8000 maar vond dat er wel een onderzoek moest plaats vinden naar de werkelijke waarde van de molen, omdat er meerdere molens binnen deze verzekering voor ƒ 10.000 waren getaxeerd. Later kreeg Schoen zijn zin.

Op 20 februari 1880 raakte de Gekroonde Schoen, waarschijnlijk door het warmlopen van de as, in brand. Om half negen ’s avonds luidde de brandklok. Door zijn verre ligging in het veld en de zware zuidwester wind, slaagde de brandweer er niet in om de molen te blussen, waardoor deze tot de grond toe afbrandde. Het enige wat behouden kon blijven was een schuurtje dat ten noordwesten van de molen stond.
Opnieuw liep het niet lekker tussen Pieter Schoen en het papiermakerscontract. De laatste wilde slechts een bedrag van ƒ 7800 uitbetalen. Pieter Schoen haalde toen fel uit naar de bestuurders van de verzekering, gezien het feit dat hij voor ƒ 10.000 was verzekerd. Hoe het afliep is niet geheel duidelijk. Wel was het zo, dat het papiermakerscontract net zeer grote branden had moeten vergoeden, nl. die van de papiermolen “de Oude Blauw” en die van de schuren van de papiermolen “de Vergulde Bijkorf”. De kas was dus niet echt lekker meer gevuld.
Op 12 maart 1880 werden 2 ijzeren molenassen te koop aangeboden. Waarschijnlijk was de bovenas van de 2 jaar eerder afgebrande verfmolen “de Admiraal Tromp” opgeslagen in de Gekroonde Schoen.

Hoe de firma Pieter Schoen na de brand van de Gekroonde Schoen de zaken heeft voortgezet is niet duidelijk.
Wel hebben de Zaandammer verfmolens “de Krab” en “de Grauwe Hengst” een tijd lang in loondienst voor de firma Schoen gemalen. Mogelijk zijn deze molens gebruikt om de productie van de beide verbrande verfmolens goed te maken. In 1888 vestigde de firma Pieter Schoen zich aan de Oostzijde van Zaandam. Aan de oever van de Zaan iets ten noorden van de tegenwoordige Beatrixbrug werd in 1896 het stenen pakhuis “de Lelie” gebouwd, dat een houten verving. Vanaf 1905 werden hier bereide verven geproduceerd.
De fabrieken aan de Zaan werden in de loop der jaren sterk uitgebreid. In 1919 werden de restanten van de in 1875 gesloopte oliemolen “de Olievos” gekocht, die werden ingericht als lakfabriek. In 1929 werd de fabriek uitgebreid met een vijf verdiepingen tellend gebouw. Dit was het eerste in Nederland gebouwde verdiepingen-gebouw van beton. In 1969 fuseerde fa. Pieter Schoen & Zoon N.V. met het Belgische concern Petrofina. Na 1972 ging dit bedrijf verder onder de naam Sigma-Coatings. Omstreeks 1992 vertrok Sigma-Coatings van de oevers van de Zaan en verhuisde naar Amsterdam. Het complex werd omstreeks 1998 gesloopt. Op de plaats van deze fabriek staan nu grote woonflats.

Bronnen:
- "Drie eeuwen verf" Mr. D. Vis 1943 blz. 66-67
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 107
- “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001 blz. 45-47
- “Encyclopedie van de Zaanstreek” 1991 blz. 642-643
- “Zaanse molens” P. Boorsma 1939 blz. 188.
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 85.