Molen De Pronker (2e), Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1688

>

verdwenen

1870

gesloopt

geschiedenis

Vermoedelijk kon Bakker de molen in 1688 op zijn oude plaats niet verbouwen tot papiermolen. Voor de vijverlanden en de droogschuren was nogal wat ruimte nodig. Daarom liet hij de molen verplaatsen.

Op 26 mei 1694 liet Bakker de molen tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. Erg lang werkte Willem Bakker niet met De Pronker. Op 22 januari 1699 verkocht hij de molen voor ƒ 3000 aan de Zaandammer Cornelis Aldertsz. Mars, ook wel Blok genaamd. Cornelis Mars was reeds in het bezit van een papiermolen, nl. de in Zaandam-West staande Walrus.

Op 22 september 1718 moest Cornelis Mars voor de Schout en Schepenen van Westzaan verschijnen. Het volgende was hem ten laste gelegd: hij had zich “niet en heeft ontsien met sijn Papiermolen tot Westsane verscheyde malen, en wel speciael onder de predicatien te malen, en wel besonder de vier laatste verleedenen Sondagen als van den 258 aug. tot den 18 september toe, alle het welcke soo niet en behoort, als strydende niet alleen tegens de Placcaten van den Landen, maar ook tegens de keure dese Banne.” Mars had met De Pronker op zondag gewerkt en dat werd hem niet in dank afgenomen. Hij moest een boete van acht gulden en acht stuivers betalen.

Omstreeks deze tijd werd de zoon van Cornelis Mars, Allert Cornelisz. Mars, in de firma opgenomen. Vanaf 1721 nam Allert Mars het roer van zijn vader over op De Pronker. Cornelis Mars trok zich terug uit de papiermakerij en ging zich bezig houden met de houtzagerij. Wel bleef De Pronker zijn eigendom. De familie Mars bleef tot 1760 met de molen werken. Op 27 september van dat jaar verkocht Allert Mars, de molen voor ƒ 2500 aan de Westzaner papierproducent Jacob Jacobsz. Kruijt.

Jacob Kruijt begon zijn onderneming in 1753 met de aankoop van de papiermolen Het Huis Assumburg in de Krabbelbuurt van Westzaan. De onderneming van Kruijt zou later uitgroeien tot een van de grootste Zaanse papiermakerijen in de Zaanstreek. Met de aankoop van De Pronker verwierf Kruijt zijn tweede molen. Toen in 1766 de vader van Jacob Kruijt stierf, kocht hij van zijn moeder diens papiermolen De Ruiter.
In 1778 kocht Jacob Kruijt zijn vierde molen, nl. De Witte Dolfijn die vlak bij Het Huis Assumburg stond. In dat jaar trad de zoon van Jacob Kruijt, Jan Kruijt, toe tot de directie van de firma. Jan Kruijt stierf in het jaar 1785, waarna Jacob Kruijt De Witte Dolfijn en De Pronker verkocht. Jacob Kruijt zelf stierf één jaar na zijn zoon, in 1786. De weduwe van Kruijt zette toen de zaken voort. Zij zou dit niet lang doen, want al in 1787 verwisselde ook zij het tijdelijke met het eeuwige. Hierna hield de firma Kruijt op te bestaan.

Op 12 februari 1785 werd het volgende te koop aangeboden: “een hegte sterke en welgetimmerde bastaarde en graauwe papiermoolen met drie kuipen.” Voor ƒ 6500 werd De Pronker gekocht door de Westzaner Claas de Jong.

Claas de Jong werkte tot zijn dood in 1818 met de molen. Op 27 augustus van dat jaar werd De Pronker geveild, en gekocht door de Koger olieslager Evert Smit, voor ƒ 3400. Deze verkocht de molen echter al weer op 15 september door aan Jacob Kruijt en Cornelis de Boer. Smit maakte een behoorlijke winst, Kruijt en De Boer betaalden ƒ 4000 voor de molen. In 1828 kocht Jacob Kruijt het aandeel van Cornelis de Boer en bezat hij dus de gehele molen.

De Pronker bleef tot 1847 in bezit van de familie Kruijt. Op 29 november van dat jaar verkocht Jacob Kruijt (niet de eerder genoemde) de molen voor ƒ 11.500 aan Jan Noome. Jan Noome had eerder gewerkt bij de Assendelver firma Jan & Zoon. Deze firma werkte met de papiermolens De Bestevaer en Het Welvaren.
Noome nam De Pronker in gebruik voor het produceren van teerpapier, dat werd gebruikt in de scheepsbouw. Dit werk bleef de molen doen tot eind 1868. Op 21 januari 1869 werd De Pronker geveild, maar niet verkocht. De molen stond toen een jaar werkloos stil, en werd in 1870 voor sloop verkocht.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 120
- “De Papiermolens in Noord Holland” H. Voorn 1960 blz. 446-448
- aanvullingen Ron Couwenhoven, 10 mei 2012.