Molen De Huismusch, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1790

verdwenen

1875

verbrand

voorganger

Westzaan (De Huismusch)

geschiedenis

De paltrok De Huismusch werd gebouwd in het jaar 1682. Op 28 juli van dat jaar kreeg Gerrit Cornelisz. Blaeuw de windbrief voor deze molen uitgereikt. Na het overlijden van Gerrit Blaeuw kwam de molen in bezit van zijn zoon Cornelis Gerritsz. Blaeuw. Vermoedelijk is dit de persoon die in 1729 de zaagmolen bovenkruier De Blauwe Kuiper liet bouwen.
Op 28 juli 1731 werd bij de Westzaner notaris Jongewaard een brandcontract opgericht. De molens die hierin werden verzekerd waren houtzaagmolens, zij stonden allen in de Zuid van Westzaan en aan de westkant van de Zuiderwatering van Zaandam-West. Ook Cornelis Blaeuw liet zijn molen hierbij verzekeren.
Cornelis Blaeuw stierf in 1755. Of de molen toen binnen de familie bleef is niet bekend. Vast staat dat de paltrok in 1788 of 1789 werd gesloopt. Zeer waarschijnlijk was hij kort daarvoor gekocht door de Westzaander Adriaan de Lange. Deze liet op het erf van de gesloopte paltrok een nieuwe grote bovenkruier bouwen, die de naam van zijn voorganger kreeg. Op 18 maart 1790 kreeg Adriaan de Lange de windbrief voor zijn nieuwe molen uitgereikt.
Adriaan de Lange stierf in het jaar 1833. Zijn beide zoons, Albert en Pieter de Lange zetten de zaak voort. Later de zouden de zaken geheel door Pieter de Lange worden bestierd. Hij deed dit onder de firmanaam A. de Lange & Zonen.
Op 28 januari 1847 werd de Zuid van Westzaan geteisterd door een storm met een orkaankracht. Jan Jacobsz. Honig uit Zaandijk maakte over deze storm de volgende aantekening en noteerde de schade aan de molens.
“Een orkaan of windhoos teisterde op den 28sten januari van het jaar 1847 o.a. de volgende molens op het Zuideind van Westzaan: De Tweeling van Jan Kruyt; 1 roed; ’t Kind van Weelde van C. Dekker & Co: 2 roeden; De Huismusch van A. de Lange & Zonen: 1 zeil; De Groene Jager van A. Buys: 4 end hekkens, 1 draaihoofd en wijfelaar; Het Vliegend Hart van A. Buys: 3½ end hekken, 1 gang kammen; De Jonge Dekker van A. de Lange & Zonen: roed, as, luitens; De Kruidberg van C. Kruyt: 1½ end hekkens; De Oude Visser van A. de Lange & Zonen: 1 roed, 1 end hekkens, 2 gang kammen (met begin van brand); Het Witte Schaap van J. Dekker Gz.: 1½ end hekkens; De Kapol (watermolen): 1 roed; De Blauwe Kuiper van J. Kruyt: 1 end hekkens; De Witte Troffel van J. Huysinga: 1½ end hekkens, eenige kammen en de roed gespleten; De Kerseboom van Louis Robert te Utrecht: eenige hekkens; De Veldmuis of Kikkert: 4 zeilen geheel weg. Deze molen evenals de Kruitberg hebben een geruimen tijd linksom gemalen.”
De firma De Lange had dus een aardige schadepost aan haar drie molens, vooral De Oude Visser en De Jonge Dekker moesten het ontgelden.
Op 12 augustus 1875 raakte De Huismusch in brand en ging hij totaal verloren. De firma de Lange kon niet zonder de capaciteit van deze molen en besloot tot de bouw van een stoomhoutzagerij op de plaats van de molen. Eind 1876 werd er begonnen met de bouw van deze zagerij. Het nieuwe fabriek bezat twee zaagramen en een rondzaag, de stoommachine had een capaciteit van 10 PK. De zagerij droeg de naam van de verbrande molen.
Toen de zagerij in bedrijf kwam werd de paltrok De Jonge Dekker verkocht. Met De Oude Visser bleef de firma de Lange tot het jaar 1902 werken, toen nam men definitief afscheid van de windkracht. De werf van De Oude Visser bleef nog lange tijd intact voor de opslag van gezaagd hout van De Huismusch.
De firma de Lange bleef tot 1918 bestaan en werd toen geliquideerd. De zagerij met de vele houtloodsen, het balkenwater en de werven ten westen van het Zuideinde werden toen gekocht door Pieter Rot.
Pieter Rot was in 1886 in Westzaan een handel begonnen in kachelhout en andere brandstoffen, later stapte hij over op de verkoop van timmerhout. Het startkapitaal van Pieter Rot was een tientje, dat hij had geleend van zijn vriend Jan Blaauw, die later ook werkzaam was bij de firma Rot. Na de aankoop van De Huismusch veranderde hij als eerste de naam van de zagerij in De Adelaar. Huismusch klonk hem waarschijnlijk ietwat iel in de oren.
In de loop der jaren werden de opstallen van De Adelaar aanzienlijk vergroot en gemoderniseerd. In 1938 kwam er ook een schaverij en lijstenmakerij op de werf te staan. Na de Tweede Wereldoorlog werd de naam van de firma Rot veranderd in firma Rote. Houthandel Rot was nl. niet echt een verkoopbevorderende naam. Met de oude zagerij werd tot omstreeks 1960 gewerkt, daarna werd hij gesloopt. Omstreeks deze tijd ging de firma Rote ook deelnemen aan de houtvaart. Hiervoor had men een eigen coaster laten bouwen, die de naam ‘Westzaan’ droeg.
In de jaren tachtig van de vorige eeuw fuseerde de firma Rote met de Engelse firma Montaque L. Meyer. Later ontstond door nog meer fusies de firma PontMeyer, een landelijk opererende groothandel in hout- en bouwmaterialen.
De locatie PontMeyer Westzaan is echter korte tijd geleden opgeheven (+/-2003), binnen afzienbare tijd zal er woningbouw plaatsvinden op de plek waar in 1682 De Huismusch werd gebouwd.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 218-219/ 222
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “de Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 147
- “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001 blz. 14-18
- “Westzaan in oude ansichten deel 3” A. Sol 1982 blz. 14
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 622
- “De Windmolens aan de Zaanstreek” W. Buijs Pzn. 1918 blz. 58
F. Rol, Zaandijk.