- trivia
- Molen de Veldmuis wordt op historische plaats herbouwd
WESTZAAN - Als alles volgens plan verloopt wordt Westzaan een molen rijker. Bouwbedrijf Somass uit Wormer heeft het serieuze voornemen om molen de Veldmuis, bijgenaamd de Kikkert, te herbouwen op de oorspronkelijke plek aan de Veldmuissloot bij de Kikkertse Kluft.
Het enthousiasme straalt van het gezicht van G. Sombroek als hij over het nieuwe bouwplan begint. Het stuk grond waarop de restanten van de molenschuur nog herinneren aan de Veldmuis is al aangekocht. Het één hectare grote perceel bevindt zich ten westen van de huidige bebouwing, ter hoogte van de grens tussen het Zuideinde en de J.J. Allanstraat. Sombroek, firmant van het in restauraties gespecialiseerde bedrijf Somass in Wormer, is vervolgens de meningen gaan peilen bij de Westzaanse gemeenschap over het plan om de molen te herbouwen. Deze reageerden enthousiast.
Het voornemen van Somass om zich aan de bouw van een molen te wagen komt niet helemaal onverwacht. Het plan ontstond feitelijk al vijf jaar geleden. Tijdens een gesprek van Sombroek met de beide molenmakers Nico Maas en Gerrit Smit van Molenmakerij Saandijck aan de Lagendijk lieten de molenmakers weten dat het bedrijf zijn langste tijd gehad had. De pensioengerechtigde leeftijd van de twee lag in het nabije verschiet en dat zou het einde van de molenmakerij betekenen.
Omdat Sombroek het doodzonde vond om de kennis van de molenmakers verloren te laten gaan, werd overeengekomen om het bedrijf in de toekomst over te nemen, als een dochteronderneming van Somass.
Om de noodzakelijke kennis in huis te halen werden zo'n vijf jaar geleden twee in molenbouw geïnteresseerde werknemers van Somass uitgeleend aan de leermeesters Nico Maas en Gerrit Smit.
Volgens Sombroek wordt de bouw van de molen de kroon op het werk van het samenwerkingsverband tussen beide bedrijven. "Het wordt een Somass-project, uitgevoerd in samenwerking met de de molenmakerij. Een unieke kans om zo direct met elkaar samen te werken. Het is een schitterende gelegenheid om onze jongens ervaring te laten opdoen. Het is een project waarbij kennisoverdracht centraal staat. We willen de kennis van het molenbouwen graag in de Zaanstreek houden. Het is zo specialistisch, zo geheel anders. Dat moet je niet verloren laten gaan."
Lattenzager
De lattenzager de Veldmuis stond in de volksmond ook bekend als de Kikkert en was van oorsprong een snuifmolen. De windbrief werd op 3 november 1689 uitgereikt aan Cornelis Dircksz. IJff voor het bouwen van 'een kleyn moolentje om van taback stelen snuyf taback te macken'. De molen stond aanvankelijk ten oosten van het dorp, tussen de Korenbloem- en de Rogge(bloem)sloot. De Veldmuis heeft daar tot 1738 tabaksstelen staan stampen. In dat jaar verkocht de familie IJff de molen onder voorwaarde dat de molen verplaatst zou worden. Koper Aris Engel liet de molen ten westen van het dorp herbouwen, op enige afstand van het Zuideinde, aan de later naar de molen vernoemde Veldmuis- of Veerzagersloot waar de Veldmuis werd ingericht voor het zagen van veren en latten.
In 1833 kocht Albert Buys de molen voor een bedrag van 800 gulden. Na zijn overlijden in 1869 werd het molenbedrijf voortgezet door zijn dochters Elisabeth en Maartje Buys. Rond 1900 kwam de molen in handen van Piet Kee, meesterknecht bij houthandel Simonsz. In 1916 was het gedaan met de windkracht van de Veldmuis. De molen werd tot stellinghoogte afgebroken en er werd een petroleummotor in geplaatst voor de aandrijving van de fijnschaverij.
Het verhaal gaat dat tijdens de demontage van de molen in 1916 de onderdelen zijn verkocht aan een Amerikaan die de molen in eigen land wilde opbouwen. De molen is daar echter nooit aangekomen omdat het schip dat de onderdelen vervoerde tijdens de Eerste Wereldoorlog werd getorpedeerd.
En zo vond de Westzaanse Kikkert zijn laatste rustplaats op de bodem van de oceaan.
Bovenkruier
Inmiddels zijn door Somass de bouwplannen, compleet met tekeningen, ingediend bij de gemeente Zaanstad. Daarna buigt de provincie zich over het plan. "We zijn zeker een jaar verder voor we echt kunnen gaan bouwen. de bouw zelf zal ook zeker meer dan een jaar gaan duren. Dus voordat de Veldmuis staat te pronken zijn we wel een tijdje verder."
Overigens is het niet de bedoeling dat Sombroek als molenaar gaat fungeren. De Veldmuis is gewoon te koop voor iedere geïnteresseerde. "De molen wordt uitgerust met wieken en de vang. Hij kan dus draaien. Over het binnenwerk mag de koper beslissen. Die kan het mechaniek laten plaatsen, maar desgewenst ook de binnenruimte geheel bestemmen voor woonruimte."
Volgens de molenmakers Gerrit Smit en Nico Maas, beiden 62 jaar, wordt de Veldmuis waarschijnlijk hun laatste grote project. Over een paar jaar hangen ze de lier aan de wilgen.
Volgens Smit is het ontbreken van oorspronkelijke tekeningen van de achtkante bovenkruier geen enkel probleem. Molenmakers zijn door de eeuwen nooit scheutig geweest met het optekenen van gegevens. De achterkant van een sigarendoosje was meestal voldoende. De kennis zat in hun hoofd. "Je graaft de oude fundering op, je bekijkt wat oude foto's, je gaat hier en daar eens kijken en je berekent de vlucht van de roeden. Als je dat weet kun je aan de gang. De vlucht van de roeden is een meter of veertien, daarmee wordt hij iets groter dan de Huisman. Nee, dat komt allemaal wel goed. Het wordt een leuke klus. Die molen komt daar verschrikkelijk mooi te staan, zo los in het veld. Hij vangt van alle kanten wind."
Bron: artikel door Peter Roggeveen, in Noordhollands Dagblad, Zaanse editie, 16 sept. 2000.
-----
Terugkeer van molen de Veldmuis in Westzaan nadert
Molen de Veldmuis, gesneuveld in 1916, lijkt toch zijn terugkeer te maken. Er zit weer vaart in het langlopende project om de molen, ook bekend als De Kikkert, te herbouwen in Westzaan.
Directeur Gé Sombroek van bouwbedrijf Somass, gespecialiseerd in restauraties en replica’s, denkt volgend jaar te kunnen bouwen. ,,Het ziet er goed uit. We zijn zeer hoopvol.’’ Nog niet alles is akkoord met een beoogd beheerder, maar Sombroek verwacht dat het deze keer goed komt. ,,Het is een zeer betrouwbare kandidaat.’’
De molen wordt herbouwd in het groen aan de Veerzagerssloot ter hoogte van Zuideinde 285 in Westzaan. Met origineel uiterlijk, maar mogelijk met een andere functie, zegt Sombroek.
De eerste concrete stappen dateren al van 2003. Het was toen veel werk om het plan van de grond te krijgen, geeft Sombroek aan. Gesprekken met de gemeente, provincie en Natuurmonumenten volgden. ,,Het gaat om een natura 2000-gebied, daar mag je eigenlijk niet in bouwen. Maar omdat het om een herbouw gaat van een molen die er ooit gestaan heeft, hebben we uiteindelijk toch goedkeuring gekregen.’’
Vervolgens strandde de herbouw, zegt Sombroek. ,,We hebben verschillende kandidaten gehad. Maar het is steeds net niet doorgegaan.’’
Tijdje stil
Het project lag een tijdje stil. De moeilijkheden wijdt Sombroek aan de economische crisis. ,,Je bouwt niet zomaar een molen. Dat soort projecten lagen meer stil toen het allemaal wat minder ging met de economie. Nu het aan alle kanten beter gaat, zie je dat dit soort initiatieven weer nieuw elan krijgen.’’
De restaurateur is al ruim 14 jaar bezig met de plannen voor de Veldmuis en onverminderd enthousiast. ,,Geweldig toch, weer een molen terug in de Zaan.’’ Somass bestaat uit ’molenfanaten’, geeft de directeur aan. Hij hoopt dat met de jaren steeds meer herbouwde molens uit de grond schieten, want die kenmerken de geschiedenis van de Zaanstreek.
Daarin vindt hij nu ook steun van de gemeente. Dat was dertig jaar geleden wel anders, toen de gemeente Zaanstad net geboren was. ,,Toen wilde de gemeente er niets van weten. ’Dit is geweest. We moeten vooruit kijken, niet achteruit’, zeiden ze.’’
Bron: artikel door Dominic Schijven, in Noordhollands Dagblad ed. Zaanstreek, 12 mei 2017.
