Molen De Schoorsteen, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1670

verdwenen

1741

gesloopt

geschiedenis

Het bouwjaar van De Schoorsteen is nimmer gevonden. De vroegste vermelding van de 'saegmoole' dateert van 1670, in het het caartboek van de Oostzijde dat landmeter Olfert Jansz de Groot in 1670 tekende. De erfgenamen van Willem Jansz en Aeght Jans waren de eigenaars.

Een volgende vermelding dateert van 2 januari 1672, in een verklaring van een aantal scheepstimmerlieden, houtkopers en mast- en zwaardenmakers over het gebruik van het Zaanwater waar hun erven aan grensden. Jan Willemsz Out was toen de eigenaar van de Schoorsteen.

Tijdens het opstellen van zijn testament op 15 mei 1715 blijkt dat Jan Willemsz. Out zichzelf ook wel Jan Willemsz. Schoorsteen noemt. Hierdoor bestaat de mogelijkheid dat Jan Willemsz. Schoorsteen de bouwheer van de molen was en dat de Schoorsteen dus kort voor 1672 werd gebouwd. Uit het testament blijkt dat Jan Schoorsteen ook olieslager is met de Oostzaandammer oliemolen De Leeuwerik.
Jan Willemsz. Schoorsteen stierf in 1721. Op 21 mei van dat jaar werd zijn boedel verdeeld. Een en ander werd als volgt beschreven, “....van den boedel van Jan Willemsz. Schoorsteen, een saagmoolen c.a. genaamt de Schoorsteen, staande en gelegen te Oost Saandam in de noordt en "een enkelde olymoole met het stuk landt, staande ende gelegen in de noordt, genaamt de Leeurik.”
Zowel De Schoorsteen als De Leeuwerik kwamen in handen van een neef van Schoorsteen, Claas Pietersz. Cleijndert.
Op 6 augustus 1734 verhuurde Claas Pietersz. Cleijndert de molen aan Cornelis van Dordt. Hieronder volgt een gedeelte van het huurcontract, waarin de molen “alsmede de schuuren, gereetschappen, somerhuysje, schuyt, balkhavens en verders al hetgenen tot het bovengenoemde is gebruykt off zoude mogen gebruykt werden, ende dat alles voor den tijt van vier en twintigh agtereen volgende jaren aanvangh genomen hebbende met den eersten augusty deses jaars 1734 en expirerende met den laatsten july 1758 voor de sommen van tnegentigh guldens Hollants gelt te betalen alle jaren prompt en precys op naervolgende conditien.”
Die condities hielden in dat Cornelis Dordt het recht tot eerste koop had, wanneer de molen zou worden verkocht. Hij kon dan het volgende kopen, “de molen met het woonhuys en erff daar benoorden aan voor de Somme van Fl.2000,- Guldens ende twee suyder erven voor de somme van Fl.200,- guldens, ende sulx te samen voor Fl.2200,- Guldens.”
Van Dordt zou echter nooit eigenaar van De Schoorsteen worden, de economische malaise in de houtwereld zou roet in het eten gooien.
In het midden van de achttiende eeuw ging het zeer slecht met de houtzagerij in de Zaanstreek. Doordat de Engelsen omstreeks 1740 zeer hoge invoerrechten gingen berekenen voor bewerkt hout, was het niet meer lonend om gezaagd hout naar Engeland te exporteren. Toen 12 jaar later ook nog eens een invoerverbod van gezaagd hout naar de Zuidelijke Nederlanden werd aangekondigd, betekende dit de doodsklap voor de wagenschotzagerij. De balkenzagerij wist zich naderhand te herstellen van deze klap. Binnen een tijdsbestek van 30 jaar verdwenen er meer dan 100 houtzaagmolens uit de Zaanstreek.
De Schoorsteen sneuvelde aan het begin van de crisis. In 1741 verdween de molen door sloop van de Zaanoever.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 117
- “Zaanse windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 190-191
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 134
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 106.