Molen De Cacaoboom, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1756

circa

verdwenen

voor 1830

geschiedenis

In het windrechtenboek van de banne Oostzaan werd gevonden: "Tabaxmolentje in de Noord. Johannis Turner gebouwd een tabaxmolentje, selfs in gebruik; in huur waardig ƒ 37:10." De opgaves lopen van 1756 tot april 1757. Met De Noord wordt de Oostzijde van Zaandam bedoeld.

De molen werd later verbouwd tot cacaomolen.

Bron: "Duizend Zaanse molens", P. Boorsma 1968 blz. 143 en 144.
-----

In de thans bekende stukken m.b.t. deze door Boorsma De Cacaoboom genoemde molen nergens een naam genoemd. De molen werd in het windpachtregister van de banne oostzaan geregistreerd zonder naam als cacaomolen van Johannis Turner.
De mij nu bekende gegevens luiden als volgt:

Op 30 mei 1757 werd de molen voor het eerst in de stukken gesignaleerd. Hij stond in het Oostzijderveld bij Zaandam, waar hij als tabaksmolen in de ‘Noord’ werd omschreven. Een molennaam werd niet genoemd. Het windrecht, dat aan de Banne Oostzaanen betaald moest worden, was ingeschreven op naam van Johannis Turner en bedroeg twee gulden per jaar. De exacte standplaats is onbekend, maar de molen stond dus ergens bij het Kalf. De molen was als cacaomolen ingeschreven.

Er volgde een snelle wisseling van eigenaren, die tot 1801 steeds voor dezelfde windpacht stonden geregistreerd. Het waren: Kristiaan Swart (1760-1764), Anton Verwer (1764-1770), Johan Turner (1770-1772), Klaas van Dort (1772-1793), Cornelis van Dort (1793-1801).

In de Franse tijd werden de windrechten afgeschaft, zodat daarna een registratie van eigenaren ontbreekt.

Volgens Boorsma werd dit molentje in 1830 afgebroken en verplaatst naar Koog aan de Zaan, waar hij zou zijn opgebouwd achter de apotheek van Jan Veen Hsz. (dbnr. 3759) De schriftelijke bewijzen voor deze verplaatsing zijn echter niet gevonden, zodat dit uiterst twijfelachtig blijft [dit was dbnr. 11796. Red.]. Wel staat vast dat de Oostzaandamse molen in 1830 van zijn standplaats was verdwenen. Hij kwam toen niet voor op de eerste kadasterkaart van Oostzaandam, die door landmeter P.W. van den Bosch werd gemaakt. Het kan zelfs zijn dat de molen al eerder verdwenen was, want het is niet precies bekend wanneer Van den Bosch zijn kaart voltooide. De regering had in 1817 opdracht gegeven tot de instelling van het kadaster. De voltooiïng vond plaats in 1830.

De Oostzaandamse molen kreeg van Boorsma de naam De Cacaoboom. Dit had ongetwijfeld te maken met het feit dat hij deze molen via twee verplaatsingen lieerde aan de Westzaanse Cacaoboom. Maar inmiddels is duidelijk dat deze Westzaanse molen in 1851 nieuw gebouwd werd.

Kunstschilder Frans Mars plaatste in de jaren dertig van de vorige eeuw De Cacaoboom wel op zijn beroemde Molenpanorama, dat nu in het Molenmuseum in Koog aan de Zaan hangt. Daar is de molen met de contouren van de Westzaanse Cacaoboom afgebeeld als zuidelijke buurman van pelmolen De Groeneboer. In de tot nu toe gevonden stukken met betrekking tot de Oostzaandamse cacacomolen werd echter nooit een naam genoemd. Ook is er geen afbeelding bekend van dit molentje.

Ron Couwenhoven, 12 sept. 2010.
-----

Na het overlijden van Anton Verwer in 1769 weigerden zijn erfgenamen de erfenis, omdat de schulden ohoger waren dan de waarde van de boedel. Schout en schepenen van de Banne Oostzaan lieten daarop de snuijf-rappé-chocolaad-en rijstmolen De Cacaoboom veilen.
Bron: "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 160.

De molen staat als De Cacaoboom vemeld op de kaart van Jacob Oostwoud en Jan van Heteren in 1794.