Molen De Jager, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1678

verdwenen

1894

gesloopt

geschiedenis

Het bouwjaar van de kleine oliemolen de Jager is niet gevonden. De molen die gebouwd was als enkelwerks oliemolen, wordt voor het eerst genoemd op 16 september 1678. Op die dag werd de Jager tegen brand verzekerd in een assurantiecontract door eigenaar Dirck Pietersz. Decker.
Als op 14 juni 1727 het olieslagerscontract voor ladingen wordt opgericht in Zaandam wordt ook het Jagertje, zoals de molen ook wel genoemd werd, hierin verzekerd. In de lijsten van het OC wordt bij de molen niet de naam van de eigenaar vermeld. Wel is te zien dat de molen nog steeds gebruikt wordt voor het persen van hennepzaad. Op 1 juli 1733 werd de opstal van de molen verzekerd, de Jager staat nu op naam van Cornelis Jacobse Leen. Net als bij veel andere molens in die tijd, was de Jager opgedeeld in parten. Cornelis Leen trad waarschijnlijk op als woordvoerder van de aandeelhouders en bezat vermoedelijk het grootste aandelenpakket. Vroeger bezat men liever aandelen in een aantal verschillende molens, in plaats van dat men een gehele molen in eigendom had, zodoende spreidde men het financiële risico wat. Als er nu wat met een van de molens gebeurde had men altijd nog inkomsten uit de andere molens. Zo is een gedeelte van de Jager, van omstreeks 1725 tot 1750, in bezit geweest van de Weduwe van Jan Cornelisz. Vingerling, zij bezat hiernaast ook aandelen in de oliemolens “De Woudaap” en “de Oude Dekker”.
Op 29 juni 1792 raakte het Jagertje in brand, de onderstaande tekst is afkomstig uit een brandboekje:”1792, 29 juny ’s morgens om 1 ½ is de olijmoolen de jager tot Oostzaandam door ’t onweer aant lijf wat brand geweest maar door swaare reegen en behulp vande knegts geblust, maar ’t heeft inde molen zeer veel schade veroorsaakt”. Wat echter vreemd blijft is het feit dat het OC geen geld uitkeert aan de eigenaar van de Jager. In ieder geval is de molen hersteld, met of zonder geld van het OC. In 1815 wordt de molen gekocht door Pieter Korf, die ook de Westzaandammer oliemolen “de Groene Ridder” gaande houdt. In 1846 werd de molen gekocht door Hendrik Blans uit Koog aan de Zaan. Enkele jaren nadat hij de Jager heeft gekocht, raakt deze zwaar beschadigd tijdens een windhoos. Doordat de molen tijdens de storm verkeert om draaide liep het binnenwerk grote schade op. Een ooggetuigenverslag van deze ramp luidde:”’t Was wel erg; de ingewanden stakke toe z’n pens oit”. Blans heeft hierna lang moeten twijfelen of hij de molen zou laten slopen, of dat hij hem zou laten repareren. Hij koos voor het laatste en liet de molen herstellen. Het kan zijn dat de molen toen ook zijn dubbele werk heeft gekregen.
In 1864 verkocht Blans de Jager aan de broers Klaas en Hendrik Brat uit Oostzaan. Voordat de Jager werd gekocht, sloeg de firma Brat reeds olie met de Oostzaner oliemolen “de Heining”. Na de aankoop van de Jager, worden ook de oliemolens “de Brijpot”, “de Kogmeeuw” en “de Sint Willibrordus” toegevoegd aan het bezit van de firma Brat. In 1876 gaan de beide broers, firmanten, hun eigen weg en wordt de firma K. en H. Brat ontbonden. De bezittingen werden toen verdeeld. De Jager kreeg Hendrik Brat als nieuwe eigenaar toegewezen. Verder kreeg hij de oliemolen “de Kogmeeuw”, gelegen op de Hemmes in Oostzaandam en het stijfselpakhuis “de Anjer” aan de Oostzijde in Zaandam. Broer Klaas kreeg de oliemolens “de Heining”, “de Brijpot” en “de Sint Willibrordus” en de stijfselschuur “de Hoop”.
Hendrik Brat breidt in 1880 de zaken uit met de kleine oliemolen “de Prolpot”, die net als “de Kogmeeuw” op de Hemmes was gelegen. Met de Prolpot neemt Brat proeven om tarwekoeken te produceren. Vanaf 1888 treden zijn drie zonen toe tot de firma die vanaf dan bekend staat als de v.o.f. Hendrik Brat & Zonen.
In 1892 wordt de buurman van “de Kogmeeuw”, de oliemolen “de Zeemeeuw” gekocht. Brat wil schijnbaar zijn molenzaken concentreren rond de Hemmes, want op 5 mei 1894 verkocht hij de Jager. En verving deze door “de Roggebloem”, die ten oosten van “de Zeemeeuw” lag. Zo bezat de firma Brat dus vier oliemolens op de Hemmes, wat logistiek gunstig was. De Jager werd het kind van de rekening. Op 8 mei 1894 werd de molen uit het OC geschreven. Op 3 augustus 1894 vond een publieke veiling van afbraak plaats.

Bronnen:
- “De Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 134
- “De Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 228
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 65
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz.134
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz.81-82
- “Het Olieslagerscontract” R. Couwenhoven 2002 blz.51, 107
- “Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
- “Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 2” T. Neuhaus 1987 blz.13
- “De Windbrief” 11e jaargang nr. 38 artikel T. Neuhaus over de familie Brat, uitgave van vereniging de Zaanse Molen
- “De Windbrief” 11e jaargang nr. 40 artikel T. Neuhaus over de familie Brat, uitgave van vereniging de Zaanse Molen
- "Zaanlandsche Courant" 28 juli 1894, pagina 4
F. Rol.