Molen De Oude Dekker, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1658

verdwenen

1895

gesloopt

geschiedenis

De Oude Dekker wordt in 1658 gebouwd. De windbrief van de molen werd op 7 december van dat jaar verstrekt aan Jan Cornelisz. Vermoedelijk is de molen gebouwd als oliemolen en heeft men rond het jaar 1700 er een pelwerk ingebouwd. Op 21 januari 1700 wordt de Oude Dekker tegen brand verzekerd in een assurantiecontract. Dit gebeurde op naam van Jan Cornelisz. Vingerling. Gezien zijn naam, is het mogelijk dat dit nog steeds de bouwheer van de molen was, alhoewel de man dan, voor die tijd, behoorlijk op leeftijd was. Het kan natuurlijk ook een nazaat van Jan Cornelisz. zijn of misschien is het totaal iemand anders. Na zijn overlijden komt de molen onder het beheer van zijn weduwe, die op 17 oktober 1727 een niet nader genoemd persoon, als gevolmachtigde laat optreden. Mogelijk is dit Arent Nanning, die de Oude Dekker op 14 juni van dat jaar op zijn naam laat verzekeren bij het OC. In het notariële stuk wordt dan gesproken over de olie en pelmolen de Oude Dekker.
De opstallen van de molen blijven voorlopig elders verzekerd en worden pas op 24 januari 1770 opgenomen in het OC. Later is het pelwerk weer verwijderd uit de molen. Tegen het einde van de achttiende eeuw is de Oude Dekker in het bezit van Pieter Peijt, een telg uit een oud olieslagersgeslacht. Naast de Oude Dekker, produceren ook de Oostzaandammer oliemolens “De Sint Lucas”, “de Zeeman” en “de Oude Zwan” voor Peijt.
Pieter Peijt houdt zijn molens tot 1809 in bedrijf, daarna gaan ze over naar Pieter Honig, die ze op 29 mei 1813 verkoopt aan Evert Smit uit Koog aan de Zaan. Smit behoorde in zijn tijd tot een van de grotere moleneigenaars en had al zo’n 10 oliemolens voor hem werken.
In 1796 begon Evert Smit olie te slaan met de Westzaandammer oliemolen “de Olievos”, vijf jaar later zegt hij de huur van deze molen op en koopt hij de nabijgelegen oliemolen “de Wind”. In de daarop volgende jaren koopt Evert Smit er een behoorlijk aantal oliemolens bij, zijn onderneming zal uitgroeien tot een van de grotere in de Zaanstreek. Tijdens zijn top bezit Smit ruim 20 oliemolens en een pelmolen, verder is hij burgemeester van Koog aan de Zaan en heeft hij in Suriname plantages. Na zijn overlijden in 1843 wordt het bezit van Smit verkocht. De Oude Dekker blijft als een van de weinige molens in bezit van de familie Smit. De nieuwe eigenaar van de molen is Adriaan van de Stadt die is getrouwd met Neeltje Smit, een dochter van Evert Smit. Hij krijgt ook uit de erfenis de Oostzaandammer oliemolen “de Koe” toebedeeld. Naast deze twee molens bezat van de Stadt reeds de oliemolen “het Ooster Kattegat”, gelegen bij de Zuiddijk in Zaandam. Lang bestaat de firma van van de Stadt niet, want in 1847 liquideert hij zijn zaak. De Oude Dekker gaat dan voor Fl.6030,- naar Adriaan Vos, die hem niet lang daarna doorverkoopt aan Hendrik jan Smit uit Westzaandam. Deze Hendrik Jan Smit was olieslager met “de Krab”, “de Appelboom” en “de Wind”. Naast olieslager is Hendrik Jan Smit ook een poos burgemeester van Zaandam. Omstreeks 1860 verkocht Hendrik Smit de Oude Dekker aan Pieter Keg. Deze Keg houdt de molen tot 1884 in bedrijf en laat in dat jaar de molen veilen. De nieuwe eigenaar is Pieter Dekker uit Koog aan de Zaan, die een jaar eerder zijn Koger pelmolen “de Veering” had zien verbranden. Voor de Oude Dekker legt Dekker Fl. 2305,- neer.
Nog later zal Dekker ook de Zaandijker pelmolen “de Veenboer” aan zijn bezit toevoegen. Pieter Dekker laat de Oude Dekker op 23 september 1884 uit het OC schrijven. Wat Dekker verder met de molen doet is niet duidelijk. Waarschijnlijk houdt hij de Oude Dekker gewoon in bedrijf, het zou ook mogelijk zijn, dat hij de molen verhuurt. Tot omstreeks 1894 blijft de molen in bedrijf en in 1895 moet ook de Oude Dekker verdwijnen uit het Oostzijderveld.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz.132
- “De Zaende” 2e jaargang 1947 blz.136
- “Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
- “het Olieslagerscontract” R. Couwenhoven 2002 blz.50, 67-72,105
- “Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 2” T. Neuhaus 1987 blz.11
- “Encyclopedie van de Zaanstreek” 1991 blz. 674-676
F. Rol.