Molen De Katuil, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1663

verdwenen

1898

gesloopt

geschiedenis

De Katuil (andere benaming voor een steenuil) is gebouwd in 1663. Op 28 maart 1663 verkreeg Pieter Pietersz. Decker uit Oostzaandam de windbrief voor deze oliemolen uitgereikt, de bijbehorende verbandbrief kreeg hij in juni van dat jaar. In deze verbandbrief gaf Decker zijn molen als onderpand, wanneer hij verzuimde om zijn betalingen aan de staat na te komen.
Pieter Decker laat de Katuil op 16 september 1687 tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. De Katuil blijft lang in bezit van de familie Decker. Op 14 juni 1727 laten de broers Jan en Claes Decker, de lading van de Katuil verzekeren, bij het op die dag opgerichte olieslagerscontract. Naast de Katuil zijn zij ook de eigenaars van de oliemolens “de Veering” en “de Poelsnip”. Zes jaar later, op 1 juli 1733, verzekeren zij de opstal van de molen bij het OC. Zij doen dit ook met de Veering, de Poelsnip was inmiddels in andere handen gekomen. In 1742 behoren de Katuil en de Veering nog steeds toe aan de gebroeders Decker, niet lang daarna komen beide molens in andere handen. Omstreeks het jaar 1800 komt de Katuil in bezit van Hendrik Gruys, die ook de oliemolens “de Woudaap”, “de Prolpot” en “de Wind” bezit, alsook de pelmolens “de Stijfselbak” en “de Peereboom”.
Op 18 mei 1818 verkocht Gruys de Katuil, voor Fl.7500,-, aan de Koger olieslager Evert Smit. Smit behoorde in zijn tijd tot een van de grotere moleneigenaars en had al zo’n 20 oliemolens voor hem werken.
In 1796 begon Evert Smit olie te slaan met de Westzaandammer oliemolen “de Olievos”, vijf jaar later zegt hij de huur van deze molen op en koopt hij de nabijgelegen oliemolen “de Wind”. In de daarop volgende jaren koopt Evert Smit er een behoorlijk aantal oliemolens bij, zijn onderneming zal uitgroeien tot een van de grotere in de Zaanstreek. Tijdens zijn top bezit Smit ruim 25 oliemolens en een pelmolen, verder is hij burgemeester van Koog aan de Zaan en heeft hij in Suriname plantages. Na zijn overlijden in 1843 wordt het bezit van Smit verkocht. De Katuil komt dan in eigendom van Vasterd Vas Visser uit Wormerveer, voor Fl.2600,-. Dit is toch een behoorlijke waardevermindering ten opzichte van 25 jaar geleden.
Vasterd Vas Visser was een olieslager uit Wormerveer, wiens voorouders rijk waren geworden met deze tak van industrie. Lang heeft hij niet plezier van de Katuil, want in 1844 overlijdt hij in Heemstede. Kort daarna wordt de Katuil gekocht door de firma Duyvis. Dit oude familiebedrijf, dat al in 1759 bestond, was later actief met zes oliemolens en twee pelmolens. Naast de Katuil, sloegen “de Prolpot”, “de Halve Maan”,”de Zeemeeuw”, “de Poelsnip” en “de Zaadzaaier” olie voor de firma Duyvis. De twee pelmolens waren “de Tol” en “de Koopman”.
Vanaf 1863 werd de firma T.Duyvis gerund, door Teeuwis Duyvis en zijn zwager Christiaan von Reecken, een huisarts uit Monnikendam. Beide heren zijn voor de helft eigenaar van het bedrijf, later bezit Teeuwis Duyvis iets meer in het bedrijf. Na het overlijden van Teeuwis Duyvis in 1875 komen de zaken in bezit van zijn zoon Ericus Gerhardus Duyvis, die de Katuil in november 1880 voor Fl.4885,- verkocht aan de firma Klaas Brat & Zonen, welke firma ook de aan de Noordervaldeursloot gelegen oliemolen “de Kaver” gaande houdt. In 1887 wordt het bedrijf vergroot met de aankoop van de oliemolen “de Jonker”.
Zo tegen de eeuwwisseling wordt het duidelijk dat de windmolens hun langste tijd hebben gehad, ook de firma Brat beseft dit en laat haar zaken liquideren. De drie molens werden uit het olieslagerscontract geschreven en verkocht. Voor de Katuil betekende dit het einde. Op 26 mei 1898 werd hij uit het OC geschrapt en al in juni van dat jaar gesloopt. Met de Kaver gebeurde hetzelfde.
De Jonker werd gekocht door de andere firma Brat die wel actief bleef met windmolens, zolang het nog duurde.

Bronnen:
- “De Zaende” 5e jaargang 1950 blz. 77
- “De Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 227-228
- “De Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 134-135
- “Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 135
- “Het Olieslagerscontract” R. Couwenhoven 2002 blz. 51, 67-76, 87-89
- “De Windbrief” 10e jaargang nr. 37 artikel T. Neuhaus over de familie Brat, uitgave van vereniging de Zaanse Molen
F. Rol.