Molen De Appelboom, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1727

verdwenen

1849

verband

geschiedenis

De pelmolen De Appelboom werd gebouwd in 1727 in opdracht van Lourens Jansz. Gruys. In het voorjaar was de molen in bedrijf gekomen. Op 30 juli 1727 liet de firma Lourens Jansz. Gruys & Comp. de molen tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. De verzekerde waarde van de nieuwe molen bedroeg toen Fl.3000,-. De windbrief van de molen werd op 16 september uitgereikt aan Gruys, de molen was toen al enkele maanden in bedrijf.
De Appelboom was verdeeld in drie parten. Vader en zoon Gruys bezaten 2/3 in De Appelboom, het resterende part was van Frans Jansz. de Boer. Na zijn overlijden in 1748 kocht Jan Lourensz. Gruys dit part voor Fl.2180,- van de erfgenamen de Boer.
Tot aan zijn dood in 1783 bleef Jan Lourensz. Gruys met De Appelboom werken. Hierna nam zijn weduwe voortaan de zaken waar. Er werd toen gewerkt onder de firmanaam Jan Lourensz. Gruys & Zn.
Enkele jaren later werden de zaken overgenomen door zoon Lourens Gruys, de kleinzoon van de bouwheer.
Naast De Appelboom, bezat Gruys ook aandelen in de Oostzaandammer oliemolen De Brijpot en de pelmolen De Jonge Kweeker of De Koekenbakker.
In 1818 verkocht Lourens Gruys de molen, die al meer dan negentig jaar familiebezit was, aan de Zaandammer Dirk van Voorst.
De peller Dirk van Voorst werkte naast De Appelboom ook met De Perenboom. Deze pelmolen was iets ten oosten van De Appelboom gelegen, later breidde Van Voorst zijn molenbezit verder uit met de aankoop van De Almanak.
Dirk van Voorst overleed in 1827 waarna zijn onderneming werd voortgezet door Dirk Latenstein van Voorst. Hoe zijn relatie was ten opzicht van Dirk van Voorst is mij niet bekend. Mogelijk was Dirk Latenstein getrouwd met een dochter van Dirk van Voorst, het kan ook zijn dat Dirk Latenstein een aangenomen kind was van Dirk van Voorst.
De beide pelmolens van Van Voorst aan de Perenboomsloot zouden hun einde vinden door het vuur. In 1840 werd De Perenboom tijdens een hevige storm in brand gevangen. De ligging van de molen maakte blussen onmogelijk.
De Appelboom verbrandde in de ochtend van 11 november 1849 door onbekende oorzaak. Ook bij deze brand lukte het de brandweer niet om ter plekke te zijn voordat de molen al volledig was verwoest.

In de brandkroniek van Nan van Pomeren werd de brand van De Appelboom als volgt beschreven.
“1849. 11 Nov. Verbrandde te Zaandam in ’t Oostzijderveld ’s morgens 5 ½ uur, de pelmolen “de Appelboom”, toebehoorenden aan den heer Dirk van Voorst; het werkvolk was ’s avonds te voren om 4 uur naar huis gegaan, dus oorzaak onbekend.”

Bronnen:
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 136
- “de Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 227
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 123
- “De pelmolens in het Oostzijderveld” 1925 J. Kruijver blz. 19
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Brandkroniek, vanaf 1656 tot september 1906” N. van Pomeren 1906 blz. 25
F. Rol, Zaandijk.