Molen De David / De Koning David, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1742

verdwenen

1904

verplaatst

verplaatst naar

Sint Pancras (De David)

geschiedenis

De pelmolen De Koning David werd in het jaar 1742 gebouwd in het Oostzijderveld van Zaandam. In deze tijd begon de Zaanse pellerij aan haar tweede grote opmars. De eerste Zaanse pelmolens verrezen tussen de jaren 1680 en 1700. Halverwege de achttiende eeuw vond er nog een grote opleving plaats en werden er nog een stuk of dertig nieuwe pelmolens gebouwd. Deze nieuwe molens waren groot van stuk en werden veelal ver in het land gebouwd. Zo ook De David, de afstand van de molen tot aan de Zaan bedroeg ongeveer 1,5 kilometer.

Op 26 maart 1742 ontving Cornelis de Wit, de bouwheer van de molen, de windbrief voor zijn nieuwe pelmolen.
Ron Couwenhoven schrijft in 1100 Zaanse Molens (blz. 119/110) dat Cornelis Wit op 14 augustus 1741 de windbrief van paltrok de David of Koning David in Westzaandam voor ƒ 100 had gekocht van de erfgenamen van Reijer Dircksz Visser omdat die molen zou worden gesloopt.

De Wit liet De David op 11 mei 1762 tegen brand verzekeren, mogelijk betreft het hier een schrijffout en moest dit 1742 zijn.
Cornelis de Wit werkte tot 1776 met De David en verkocht hem toen aan zijn schoonzoon Cornelis Sprenger. Sprenger liet De David in 1783 tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. De verzekerde waarde van deze pelmolen bedroeg toen Fl. 4500,-. Later verhuurde Sprenger De David aan de firma Weduwe Jan Schermer & Zoonen.
Tegen het einde van de achttiende eeuw braken er slechte tijden aan voor de Zaanse gortpellerij. De oorzaak hiervan is terug te vinden in de roerige tijd waarin de republiek Holland verkeerde. De patriotten, de verloren vierde Engelse oorlog en het conflict met Pruisen hebben de handel geen goed gedaan. Ongetwijfeld heeft de overzeese handel in deze jaren een zeer gevoelige klap gehad, wat in de Zaanstreek als het oudste en grootste industriële gebied van West-Europa zijn weerslag heeft gehad. Enkele tientallen pelmolens stonden tegen het einde van de achttiende eeuw stil, vele kwamen nooit meer in bedrijf en werden voor sloop verkocht. Pas na de eeuwwisseling trok de pellerij weer aan.
Ook De David ontkwam niet aan deze economische malaise. Van 1788 tot 1794 stond de molen stil. Op 2 mei 1795 verkochten de executeurs testamentair van de weduwe Cornelis Sprenger De David voor het schamele bedrag van Fl. 610,- aan de Zaandammer peller Jan Bakker. Het bedrag dat Bakker voor de molen betaalde laat zien dat deze hoogst waarschijnlijk in een bijzonder slechte staat van onderhoud verkeerde. De molen werd door Bakker weer hersteld en kwam weer in bedrijf. Naast De David was Jan Bakker peller met de Oostzaandammer pelmolens De Eendracht en De Sint Pieter. Lang zou Bakker geen plezier hebben van zijn aanwinst, enkele jaren later overleed hij.
Het pellersbedrijf van Jan Bakker werd voortgezet door zijn weduwe Trijntje Huisman. In 1803 sloot zij een compagnonschap met haar zoon Klaas Bakker. Vanaf dan stond de firma bekend onder de naam Jan Bakker & Zoon. Klaas Bakker werd niet erg oud, omstreeks 1808 stierf hij en besloot zijn moeder om de zaken te liquideren.
Op 18 mei 1809 werden in haar opdracht zowel De Eendracht als De David geveild. Tien dagen later werd De Sint Pieter verkocht. Op de veiling werd De David voor Fl.5260,- gekocht door Willem Frederiksz. Wieman. Lang zou hij niet eigenaar van de molen blijven, want op 11 januari 1810 verkocht hij de molen met verlies aan Pieter Pietersz. Dekker uit Zaandam. Pieter Dekker betaalde slechts Fl. 3700,- voor de molen. Dekker was peller met De Jonge Abraham, De Almanak en De Phenix, drie forse pelmolens die waren gelegen in het Oostzijderveld van Zaandam.
Ook Pieter Dekker zou niet lang met De David pellen, hij stierf in 1812. Op 24 oktober 1812 liet de weduwe van Dekker de molen veilen. Voor een bedrag van Fl. 4210,- werd De David gekocht door Cornelis Klaasz. Kroeger.
Cornelis Kroeger werkte tot zijn dood in 1831 met De David, daarna kwam de molen via de boedelscheiding in bezit van zijn schoonzoon Jan van der Linden. De geschatte waarde van de molen bedroeg toen Fl. 3200,-.
In 1848 verkocht de weduwe van Jan van der Linden, Aaltje Kroeger De David voor Fl. 6800,- aan Claas Nomen Hondius. Bij deze koop was ook een huis inbegrepen.
Claas Hondius werkte maar liefst dertig jaar met De David en verkocht hem op 27 juli 1878 voor Fl. 8000,- aan de Zaandammer pellerbaas Jan Latenstein. Deze hield De David tot zijn dood in 1898 in bedrijf.
Kort na het overlijden van Jan Latenstein werd De David publiekelijk verkocht. Kopers van de molen werden de gebroeders Jan en Hendrik Zwaardemaker. Zij betaalden slechts Fl. 1000,- voor de molen.
De firma Zwaardemaker was een zeer oude pellersfirma welke ontstond in het jaar 1809 toen Jan Zwaardemaker de pelmolen Het Wapen van Friesland kocht. Door de jaren heen werkten zij met o.a. De Liefde, De Drie Gebroeders en De Rozenboom.
Tegen het einde van de negentiende eeuw waren de laatste gerstpelmolens op hun retour. In 1893 had de firma Gebroeders Laan uit Wormerveer de eerst stoomgortpellerij in bedrijf genomen. Na aanvankelijk wat aanloop problemen te hebben gekend, draaide De Mercurius tegen het einde van de negentiende eeuw op volle toeren.
Al snel was het gedaan met het pellen van gerst op windkracht. In 1899 startte Zwaardemaker met de bouw van de gortpellerij De Alkmaar. In 1900 kwam deze fabriek in werking. De locatie van deze nieuwe fabriek lag aan de Zaan tegenover de Jan Bouwmeesterstraat. Kort na de ingebruikname van De Alkmaar werden De Liefde en De David voorgoed stilgezet. In 1903 werd De Liefde voor sloop verkocht, het jaar daarop was De David aan de beurt. De laatste molen van de firma Zwaardemaker, Het Wapen van Friesland, bleef nog enkele jaren in bedrijf en verdween in 1907 door sloop.
In juni 1904 werd De David gekocht door meelmolenaar Nico Timmerman uit Sint Pancras. Hij was eigenaar van de kleine korenmolen De Geestbloem. Door een toenemende klandizie werd de capaciteit van deze molen te klein en besloot hij tot uitbreiding. In juli 1904 werd De David afgebroken en verplaatst naar Sint Pancras. Aldaar werd de molen herbouwd als korenmolen met behoud van zijn Zaanse naam. Daarbij werd De David voorzien van een dieselmotor, zodat wanneer de wind het liet afweten er toch gemalen kon worden.
De David bleef tot 1937 op windkracht malen. In dat jaar kwam de nieuwe maalderij van Timmerman in bedrijf en werd de molen voorgoed stil gezet. Het einde van De David kwam in mei 1946, toen werd de reeds zeer vervallen molen gesloopt.


Bronnen:
“Duizend Zaanse molens” P.Boorsma 1968 blz. 124
“Ontheemde Zaanse molens” A.M.H. Smit 2005 blz. 41-43
“De pelmolens in het Oostzijderveld” 1925 J. Kruijver blz. 27
“Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz.439-449/ 850
F. Rol, Zaandijk