Molen De Vier Heemskinderen, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1726

verdwenen

1769

gesloopt

geschiedenis

Het bouwjaar van de paltrok balkenzager De Vier Heemskinderen is nimmer gevonden. De molen laat voor het eerst van zich horen in 1726. De molen werd toen genoemd op de zgn. Schaatsenrijderslijst, een lijst van molens die werd opgesteld door drie schaatsers tijdens een tocht door de Zaanstreek. Tijdens deze tocht noteerden deze schaatsers van iedere molen die zij passeerden de naam, functie en eigenaar. De Vier Heemskinderen kwam voor op deze lijst als “de Vier Amijns Kinderen” en hij werd ingedeeld bij de balkenzagers.
Op 22 juli 1736 werd van hogerhand toestemming verleend tot de (noodgedwongen?) verkoop van de molen. Wie de molen te koop aanbood en wie hem kocht wordt niet genoemd.
In het midden van de achttiende eeuw ging het zeer slecht met de houtzagerij in de Zaanstreek. Doordat de Engelsen omstreeks 1740 zeer hoge invoerrechten gingen berekenen voor bewerkt hout, was het niet meer lonend om gezaagd hout naar Engeland te exporteren. Toen 12 jaar later ook nog eens een invoerverbod van gezaagd hout naar de Zuidelijke Nederlanden werd aangekondigd, betekende dit de doodsklap voor de wagenschotzagerij. De balkenzagerij wist zich naderhand te herstellen van de klap. Binnen een tijdsbestek van 30 jaar verdwenen er meer dan 100 houtzaagmolens uit de Zaanstreek.
De Vier Heemskinderen was goed tegen brand verzekerd bij een assurantiecontract, maar op 13 februari 1748 werd de verzekerde waarde van de molen naar beneden toe bijgesteld. De crisis in de houtzagerwereld was in volle gang en begon slachtoffers te eisen. De nieuwe waarde van de molen bedroeg voortaan Fl.600,-.
Ook De Vier Heemskinderen zou deze crisis niet overleven. In 1769 verdween de molen van zijn stiek op het eiland in de Voorzaan. Zijn balkenhaven en molenwerf bleven echter bestaan en waren eigendom van de Zaandammer houthandelaar Jan Stadlander.
Op 13 november 1777 werd het volgende verkocht aan Huybert en Engel van de Stadt, “Een huis, erf, schuren en verdere aanhorigheden, genaamd de werf de Noteboom, alsmede een erf, daar de molen de Vier Ameijnskinderen op gestaan heeft, te Oost-Zaandam gelegen, voor de som van Fl.700,-.”
De houthandelaren vader Huybert en zoon Engel van de Stadt waren in die tijd grotendeels eigenaar van de balkenzager De Bakker die ook op het eiland in de Voorzaan stond. Met de aankoop van de houtwerven De Noteboom en De Vier Heemskinderen konden zij hun opslagcapaciteit belangrijk vergroten.
(zie ook www.duizendzaansemolens.nl)

Bronnen:
“Duizend Zaanse Molens” P.Boorsma 1968 blz.115
“Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S.Hart 1951 blz. 88/ 107
www.duizendzaansemolens.nl R.Couwenhoven


informatie F.Rol, Zaandijk