Molen De Blauwe Arend, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1656

verdwenen

1879

gesloopt

geschiedenis

De Blauwe Arend werd gebouwd in het jaar 1656. Zijn windbrief werd op 7 april van dat jaar uitgereikt aan Claes Dircksz. Blaeuw. De naam van de molen is voortgekomen uit het echtpaar Blaeuw, want de vrouw van Claes Blaeuw heette Trijntje Arends.

Op 20 januari 1657 verschijnen voor notaris Arnolt Albertsz. Neef uit Westzaandam, enerzijds de heer Gerrardus van Rietvelt majoor in Hartigenbos (Den Bosch) en Jan de Bakker de Jonge en anderzijds de Zaandammer aannemers Louris Lourisz. en Teunis Joosten. Beide heren uit Den Bosch laten voor de notaris een aanbesteding voor de bouw van een oliemolen vastleggen. Dit werd als volgt beschreven.
"Vooreerst sal de voorsz.: moolen in alles gelijcx gemaect werden als de moolen de blauwe Arent staende inde moolenburt tot Zaendam. Alles van gaef dicht ende bequam hout ende voorts daer bij alles leveren tot behoorlijcke bequaemheit om te malen ende in volle affecte gemaect moet wesen tegens primo september eerst comende een week 2 a 3 onbegrepen doch sonder eenige tonnen of backen, moolen steenen, sonder heijen ofte metselwerck daartoe leveren als meede alle tol ende lecente 't welck alles zal comen tot laste van de besteeders, doch dat sijn aenneemers gehouden sullen wesen alles te ordonneren even of sulcks voor haer eegen reeckeninghe waren ende indien sij aenneemers met hun scheepen ende hout niet en conde comen ter plaets alwaer de selvige moolen sal staen, dat in sulcke gevallen de besteeders sullen tot harere costen gehouden wesen met wagens het hout tot de behoorlijcke plaets te leveren doch den arbeijt door de aenneemers sal gedaen werden, voor welcke moolen sij besteeders aen neemen ende belooven aende voorsz: aenneemers te betalen een somma van ses duijsent een hondert carolis guldens op dreij termeijnen.de laetste paij als de moolen opgelevert is ende een half last saet geslaege sal hebben.. Ende indien een van d' aennemers tot den Bos compt omme behoorlijcke plaetse tot de moolen te ordonneren sal sulcke coste ende reijsgelt strecken voor die besteeders, doch gehouden sal wesen pertinent bestek vande voorsz. Moolen van de blaauwe Arent mede te bringen..".
Door de aannemers Lourisz. en Joosten moest dus een kopie gemaakt worden van de Blauwe Arend in Den Bosch.
De molen moest daar op 1 september 1657 in bedrijf zijn. De toekomstige eigenaren van de molen zorgden er zelf voor dat de fundering, de oliebakken, de kantstenen en de heien werden geplaatst. De Blauwe Arend had dus een dubbelganger in Den Bosch, hoe de geschiedenis van de molen in Den Bosch loopt, is mij niet bekend.
De familie Blaeuw blijft tot 1672 eigenaar van de molen. Op 12 januari van dat jaar werd het volgende verkocht:"door de voogden van de kinderen van Claes Dircx Blaeuw, de olymoolen de Blauwe Arent staende op 't Noordtendt van de Molenbuijrt aen de Zaen met backen, tonnen, zeijlen en verdere gereetschappen". De molen werd verkocht voor Fl.7860,-.

Tijdens de oprichting van het olieslagerscontract voor ladingen op 17 juni 1727 behoort de Blauwe Arend toe aan Claes Cornelisz. Groot uit Wormerveer. Hij is dan ook eigenaar van de Wormer oliemolen "het Fortuin". Claes Groot was na de oprichting van het OC voor ladingen, als een der eerste, lid van de raad van gecommitteerden. Op 1 juni 1733 wordt het OC voor fabrieken opgericht, zodat na brand ook de schade aan het gebouw werd vergoed. Claes Cz. Groot is dan nog steeds eigenaar van de Blauwe Arend.
Tegen het begin van de negentiende eeuw is de Blauwe Arend het bezit van de broers Cornelis en Adriaan Duyn uit Oostzaandam. Zij zijn olieslagers met de volgende molens "het Huis te Muiden", "de Boer" en "het Oude Kaar", welke zich alle drie bevinden in de buurt van de Noordervaldeursloot. De gebroeders Duyn komen in 1807 met een plan om het personeel op de oliemolens een weekloon te betalen i.p.v. stukloon. Zij zagen in dat deze manier van betalen beter was voor het personeel, bovendien had het voor de ondernemer zelf geen nadelige gevolgen met betrekking tot de productie. Hierna kreeg al het personeel van de Firma Adriaan en Claas Duyn & Comp. hun loon per week uitgekeerd. Vreemd genoeg blijven alle andere firma's per verwerkte last uitbetalen.
In het midden van de negentiende eeuw behoort de molen toe aan Cornelis de Vries jr., die ook werkt met de nabij gelegen oliemolens "de Melkpot" en "de Reinout". Alle drie de molens van de Vries jr. waren voor een bedrag van Fl.8000,- verzekerd binnen het OC. Niet veel later wordt Martinus de Vries eigenaar van de Blauwe Arend.
In het midden van de jaren zeventig van de negentiende eeuw wordt vanuit Zaandam een begin gemaakt met het aanleggen van de spoorlijn Zaandam-Enkhuizen. Deze spoorlijn gaat precies over het erf van de Blauwe Arend heen lopen, die daarvoor moet verdwijnen. Op 12 oktober 1878 laat Martinus de Vries de molen uit het OC schrijven en op 22 maart 1879 wordt de Blauwe Arend geveild. Op de veiling wordt de molen in 17 kavels verdeeld. Het merendeel van deze kavels werd gekocht door molensloper Cornelis Zemel. Hij betaalde ƒ 3060 voor de molen. In april 1879 werd de Blauwe Arend gesloopt.
Van de Blauwe Arend zijn helaas geen foto's, daarvoor was hij te vroeg weg, maar volgens de overlevering moest het een grote molen zijn geweest die door zijn mooie vorm opviel. Dat de molen een zogenaamde "capitaale" was valt ook te herleiden uit de verzekerde waarde van de molen. De molen had bij zijn uitschrijving uit het OC een verzekerde waarde van maar liefst ƒ 10.000, wat een van de hoogste waardes was binnen het OC.

Het pad tegenover de molen, wat evenwijdig aan de spoorweg loopt, is naar de molen vernoemd.

De schuur van de molen werd gekocht door dhr. C.Bon en geplaatst bij de in dat jaar tot stoomolieslagerij verbouwde oliemolen "de Vlijt" te Wormerveer. Over de plaatsing van deze schuur is de volgende anekdote door Pieter Boorsma in zijn boek "Zaanse Windmolens" opgeschreven:"Bij de plaatsing van de schuur bij de oliefabriek de Vlijt ontstond een verschil van meening, tusschen den opdrachtgever en den aannemer, wat laatstgenoemde deed zeggen:"Nou, mijnheer, dan heb ik 't zeker verkeerd begrepen". De slagvaardige heer Bon, liet daar direct op volgen:"Dan moet het pakhuis heeten:"Verkeerd Begrepen". Inderdaad werd aan het pakhuis een bord aangebracht, waarop deze naam prijkte.
(meer interessante informatie op www.duizendzaansemolens.nl)

Bronnen:
"Duizend Zaanse molens" P. Boorsma 1968 blz. 102-103
"Zaanse Windmolens" P. Boorsma 1939 blz. 11-12
"Gedenkboek van het olieslagerscontract" 1912
"Het olieslagerscontract" R. Couwenhoven 2002 blz. 21, 50, 55-58, 106
www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven


Informatie van F. Rol.