Molen De Vogelstruis / De Menies, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1655

verdwenen

1914

verbrand

geschiedenis

De Vogelstruis werd vermoedelijk eind 1655, begin 1656 gebouwd. De windbrief van de molen is gedateerd op 25 februari 1656 en werd verleend aan Pieter Hendricksz. Eytte.
De Vogelstruis werd tegen brand verzekerd op 3 juni 1681 door eigenaar Gerrit Pietersz., welke waarschijnlijk een zoon is van de bouwheer van de molen.
Bij de inschrijving in het assurantiecontract had de molen zijn bijnaam "de Menies" al, in de zeventiende eeuw werd dit als "Moij Niesie" opgeschreven.
De molen blijft lang in handen van Gerrit Eyten.
Toch zitten er enige vraagtekens in de eigenarenlijst van de Vogelstruis.
In 1726 is Gerrit Eyten nog eigenaar van de molen volgens een in dat jaar door 3 heren opgestelde lijst.
Bij de oprichting van het olieslagerscontract voor ladingen op 14 juni 1727 wordt de molen op naam van Arent Fyn verzekerd. Arent Fyn laat ook de molens "het Varken" en "de Jasper" opnemen in het OC.
In januari 1729 verkochten de erven van Gerrit Eyten, "een dubbelde olijmoolen genaempt de Vogelstruijs of anders de Moeyenies".
Mogelijk had Arent Fyn de molen gehuurd van Eyten.
In ieder geval is Gerrit Eyten meer dan vijftig jaar lang eigenaar geweest van de Vogelstruis.
Op 14 januari 1734 wordt het volgende geveild:"D' weduwe Wouter Corver, Nicolaas Calff, Adriaan Loosjes en Claas Haring presenteeren een dubbelde olijmoolen staande en gelegen op het ameland genaamt de vogelStruijs off mojeniesje.
Deese molen contribueert jaarlijks in d'wint 4 guldens en is verbonden int nieuwe brantcontract van d'Olijmolens".
De molen werd gekocht door Claas Jacobse Kuijper, die er Fl.4150,- voor betaalde.
Bij de oprichting van het OC voor opstallen in 1733 werd de Vogelstruis op naam van weduwe van Wouter Corver verzekerd.
Verder werd hierbij de vermelding gemaakt, dat de molen op 13 februari 1734 op naam werd gezet van Claas Kuijper.
Hierna is er een behoorlijk gat en de geschiedenis van de Vogelstruis.
In 1859 behoort hij toe aan Johannes Symonsz., daarna komt hij in handen van de firma C. van de Stadt, die hem in 1886 overdoen aan Pieter van Heiningen.
In 1887 ontvangt de Vogelstruis de roeden van de in dat jaar gesloopte Oostzaandamse oliemolen "de Brijpot".
Pieter van Heiningen blijft tot 1898 met de Vogelstruis werken, daarna komt de molen in handen van Piet Jonker.
Deze gaat met de molen cacao-afval verwerken.
Op 27 juli 1898 worden zowel lading als molen uitgeschreven bij het olieslagerscontract.
Piet Jonker laat het puntdak van de zuiderschuur van de molen voorzien van plat dak, waardoor hij meer ruimte creëert in de molen.
Later werd er ook een houten pakhuis tegen de molen gebouwd waarin diverse werktuigen werden opgesteld die door een motor werden aangedreven.
Ook het binnenwerk van de molen werd later door motorkracht aangedreven.
In de nacht van 29 op 30 juni 1914 raakte de Vogelstruis door onbekende oorzaak in brand.
Eigenaar Piet Jonker die ook commandant is van de Koger brandweer moet dus zijn eigen molen blussen.
Helaas is dit niet meer mogelijk, waardoor de brandweer zich beperkt tot het nat houden van omliggende panden.
Na ongeveer een uur stortte de brandende molen in elkaar, waarmee het doek viel voor de laatste Westzaandammer oliemolen.
Over de bijnaam "de Menies" schreef Pieter Boorsma in zijn boek "Zaanse Windmolens" het volgende:
"Hoe men er toe gekomen is den molen dezen bijnaam te geven, de overlevering heeft het mogelijk gemaakt dat te verklaren.
Het mooie Niesje is het "liefje", volgens anderen de vrouw, geweest van dokter Melkpot, die omstreeks die tijd mede-eigenaar was van den oliemolen de Melkpot, die de buurman was van de Vogelstruis en ten westen van de molen lag.
Dus gezien de lust tot combineren, op verschillend gebied door de oude Zaankanters ten toon gespreid, lag het voor de hand om de molen, die zoo dicht bij de Melkpot stond tot diens gezellin te verheffen door hem Moy Niessie te noemen; dus een paar dat, evenals het menschenpaar dat er mede bedoeld werd blijkbaar veler aandacht op zich vestigde.
Eeuwen lang is de herinnering aan den dokter en zijn Niesje blijven voortleven; hoewel menigeen later toch niet wist waar dat woord Menies eigenlijk betrekking op had, waren er nog enkele ouden van dagen wien de oorzaak bekend was."


Bronnen:
- "het Olieslagerscontract" R. Couwenhoven 2002 blz.65/107
- "Gedenkboek van het olieslagerscontract" 1912
- "Zaanse molenbranden" R. Couwenhoven 2001 blz.96-99
- "Duizend Zaanse molens" P. Boorsma 1968 blz.104
- "Zaanse windmolens" P. Boorsma 1939 blz.220-221
F. Rol
-----

De Vogelstruys had als bijnamen IJverige Rosina en Mooie Nies.
Bron: "De molens van Amsterdam", G.J. Honig, 1929, blz. 126.