Molen Het Konijn, Zaandijk

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1644

verdwenen

1877

gesloopt

geschiedenis

De meeste houtzaagmolens in de Zaanstreek stonden geconcentreerd in het Westzijderveld van Zaandam. De overige Zaandorpen hadden slechts een enkele zaagmolen binnen hun grenzen. Ook in Zaandijk bleef de houtzagerij beperkt tot een klein aantal molens.

De balkenzager Het Konijn werd in 1644 gebouwd. Op 20 april van dat jaar verkreeg Jevit Cornelisz de windbrief van de molen. Vermoedelijk was Het Konijn geen grote molen, dit blijkt uit het lage bedrag dat aan belasting moest worden betaald.

Niet lang na de bouw van de molen werd hij grotendeels eigendom van Adriaen Gerritsz. van Someren. Op 23 april 1659 verkocht van Someren 3/4 part van Het Konijn aan Wouter Pietersz, bij de koop waren ook het erf en het woonhuis van de molen inbegrepen.
Het Konijn kende in de achttiende en negentiende eeuw meerdere eigenaren, die de molen korte of lange tijd in bedrijf hielden.

In 1836 werd Het Konijn verkocht aan Cornelis Jacobsz Vis. Cornelis Vis, een zoon van de bekende olieslager Jacob Vis, was in 1830 een houthandel begonnen. In 1832 breidde hij zijn zaken uit met de aankoop van de paltrok De Windhond, die aan het Hazepad stond. In 1857 werd de zoon van Cornelis Vis, Jacob Vis Czn, opgenomen als vennoot in de firma, die vanaf toen de firma Cornelis Vis & Zoon heette. Tot 1866 bleef Jacob Vis binnen deze firma werken, daarna stapte hij eruit en werd de vennootschap ontbonden. Wie nu verder ging met de molens, vader of zoon, is onduidelijk.

Ook de firma Vis moderniseerde en in 1876 werd er naast Het Konijn een stoomzagerij gebouwd, die de naam De Voorwaarts kreeg. Toen de zagerij klaar was, werd Het Konijn voor sloop verkocht. In maart 1877 verdween de molen van Zaandijk, zijn erf en loodsen werden bij de nieuwe zagerij getrokken.

De Windhond bleef als windmolen voor de firma Vis werken. Kort na de bouw van de zagerij kwam de zoon van Jacob Vis, Cornelis Vis in het bedrijf werken, korte tijd later trad ook zijn broer Martinus Vis toe tot de directie. In 1908 trad de vierde generatie Vis toe tot de directie van de houthandel, Jacob Cornelis Vis. Schijnbaar zag hij geen heil meer in het zagen op windkracht, want in mei van dat jaar werd De Windhond voor sloop verkocht. De molenwerf met de houtloodsen werden toen bij de houtzagerij De Voorwaarts getrokken.
Cornelis Jacob Vis stierf in 1928 op jonge leeftijd, zonder dat hij een opvolger naliet. Na zijn overlijden werd het gehele bedrijf gekocht door de firma N.V. Houthandel v/h P. Donker & Zn, die eigenaar was van de in het Guisveld staande houtzaagmolen Het Herderskind. Deze molen verbandde op 17 november van dat jaar.
Houthandel Donker was in 1854 opgericht door Pieter Donker. Twee jaar later kocht hij de witpapiermolen Het Herderskind en liet deze vertimmeren tot houtzaagmolen. In 1877 werd het bedrijf uitgebreid met de bouw van een houtloods achter het Hazepad, ten oosten van de spoorlijn. Door de aanleg van de spoorlijn was de aan- en afvoer van hout wat bemoeilijkt, deze houtloods genaamd Zweden ving deze problemen op. Niet lang hierna verschenen er meer loodsen achter het Hazepad.
In 1896 werd de zoon van Pieter Donker, Dirk Donker, opgenomen in de directie van de firma. Hij stierf in 1914, waarna het bedrijf werd voortgezet door twee werknemers, Piet Bakker en P. Schuddeboom. De firma ging toen N.V. Houthandel v/h P. Donker & Zn heten. In 1928 werd dan De Voorwaarts gekocht. Op 30 juli 1938 raakte de zagerij in brand en werd hij totaal verwoest. Ter plaatste werd een nieuwe zagerij gebouwd. In de 1960-er en 1970-er jaren vonden er in de Zaanse houtindustrie veel fusies plaats. In 1970 fuseerde houthandel Donker met de Zaandammer houthandel P. Schipper Gzn, het bedrijf verhuisde toen naar de Achtersluispolder in Zaandam.
In 1972 werd het gehele terrein van De Voorwaarts opgeruimd. Hier staan nu woonhuizen.

Bronnen:
- “Encyclopedie van de Zaanstreek” 1991 blz. 173-174/ 738-740
- “Dat goede oude Zaandijk” G. Oosterbaan 1971 blz. 99/ 110
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz.163
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 77
F. Rol