Oorspronkelijk werd de Ezel gebouwd als volmolen, dit is bekend door onderzoek van dhr. Couwenhoven. In welk jaar de molen werd gebouwd blijft vooralsnog onduidelijk. De molen wordt voor het eerst genoemd bij een verkoping op 20 juli 1639. Toen verkocht Gerrit Pietersz. Noom uit Zaandijk een aantal parten in twee Zaandijker volmolens aan de Leidenaar Huybert Jansz. De namen van beide molens werden niet genoemd, wel de belendingen. Een van de molens was “de Blaasbalg”, de andere betrof de Ezel. De belendingen van de Ezel waren ten zuiden Pieter Gerritsz. en ten noorden Cornelis Maertsz., later werden deze belendingen ook genoemd toen de molen al was ingericht als oliemolen en een naam had gekregen.
Op 28 augustus 1642 verkocht Willem Symonsz. uit Zaandijk voor ƒ 1100 aan Adriaan Pietersz., een zesde part in “de Ouwe Volmolen”. In 1644 verkocht een andere aandeelhouder, Pieter Janz., aan Jacob Reijersz., een kwart in “de oliemolen De Ouwe Volmolen”. De Ezel was toen dus verbouwd van volmolen tot oliemolen. Op 16 mei 1652 nam Jacob Reijersz. een schuldbekentenis op de molen, die hier voor het eerst met zijn naam werd genoemd.
Dan volgt er een hiaat in de geschiedenis van de Ezel, hij duikt weer op op 30 oktober 1694, toen de molen in handen was van Floris de Lange, die Schepen was op Zaandijk.
Op 27 juni 1727 werd te Zaandam de collectieve brandverzekering het Olieslagerscontract opgericht. Aanvankelijk was deze verzekering alleen bedoeld voor de handelswaar die in de molens lag opgeslagen. De lading van de Ezel werd op naam van Symon de Lange opgenomen bij het OC, vermoedelijk was dit een zoon van Floris de Lange. Ook Symon de Lange bekleedde een functie bij de overheid, hij was nl. burgemeester van Zaandijk. Vanaf 1 juli 1733 konden ook de opstallen van de molens worden verzekerd bij het OC, ook nu liet de Lange de Ezel hierbij verzekeren.
Tot zijn overlijden in 1737 bleef Symon de Lange met de Ezel werken, een jaar later verkocht zijn weduwe de molen aan Heyn Baas uit Wormerveer. De molen bleef tot 1787 werken voor de familie Baas, daarna werd de firma Theunis Zwart & Comp. eigenaar van de Ezel. Zij zouden later ook actief zijn met de Oostzaandammer oliemolen “de Bonte Hen”.
Halverwege de negentiende eeuw werd de Ezel gekocht door een telg uit de familie Honig. Wie nu de werkelijke eigenaar van de molen was is mij niet bekend. De laatste gaandehouder van de Ezel was Maarten Klaasz. Honig, hij liet de molen op 17 maart 1888 verkopen. Een koper werd niet gevonden en op 2 juni 1888 werd de Ezel uit het olieslagerscontract geschreven. De molen werd kort hierna gesloopt.
De schuur van de Ezel bleef echter staan en werd ingericht als woonhuis. Zo bleef dit restant van de Ezel staan tot het jaar 1966, waarna het werd gesloopt.
Het Ezelspad op Zaandijk is genoemd naar de molen. Het land waarop de molen stond was vroeger bekend onder de naam het Ezelsven.
Bronnen:
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 77
- “Het Olieslagerscontract” R. Couwenhoven 2002 blz. 51/ 106
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 330-331
- “Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz.164
- “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001 blz. 56
- “Dat goede oude Zaandijk” G. Oosterbaan 1971 blz. 99/ 104-105
F. Rol
In het kadaster 1811-1832 staat de molen als Den Engel vermeld.
Opregte Haarlemsche Courant, 11-07-1839
A. C. HONIGH, Makelaar, zal op Zaturdag den 27sten Julij 1839, des avonds ten 6 uur, ten overstaan van den Notaris D. DONKER, in de Herberg Je Zwaan, te Zaandijk, presenteren te verkoopen:
1. Een kapitalen, hechten, sterken en wel-ingerigten van ruime berging voorzienen dubbelden OLIEMOLEN, genaamd DE EZEL, met deszelfs Erf, Gereedschappen en verdere aanhoorigheden, staande en gelegen te Zaandijk, aan de Nieuwe Vaart, in Sectie A., Kadaster-nummer 540, het Erf groot 3 Roeden 70 El.
Deze Molen heeft berging voor 100 Last Zaad, 48e Vat Olie en 40,000 Koeken.
Dezelve is in een buitengewoon besten staat onderhouden en kan dadelijk in werking gebragt en aanvaard worden.
2. Een hecht en sterk PAKHUIS, genaamd DE EZEL, waarin kapitale Oliebakken, staande beoosten den voorschreven Oliemolen, te Zaandijk, Sectie A, Kadaster-nummer 541, het Erf gemeten op 98 el.
Dit Pakhuis heeft berging voor 900 Vat Olie en 40 Last Zaad.
3. Een STUK LAND, liggende achter het Ezelspad , zich uitstrekkende tot en beoosten de Erven van de voorschrevene Percelen, groot volgens Kadastrale meting 45 Roeden 50 El, geteekend in Sectie A, met N . 54a.
Nadere informatien zijn te bekomen bij den Makelaar en ten Kantore van den Notaris.
De grondwet 13-07-1886
Te Zaandijk werd de molen de Ezel door den bliksem getroffen, waarvan een wiek wed gespleten, terwijl boven in den molen eenige schade werd aangericht.