Molen Cacaomolen van Jan Veen, Koog aan de Zaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1830 - 1847

geplaatst

verdwenen

1851

1849 - 1851 gesloopt

afkomstig van

Zaandam-Oost (Chocolaatmolen van Jan Veen)

geschiedenis

Deze kleine cacaomolen werd gebouwd in 1830 op een huis dat op de grens van Koog aan de Zaan en Zaandijk stond. Het was het laatste pand voor de grens met Zaandijk. Het bleek een klein molentje te zijn, want hij was geplaatst op het huis van apotheker Jan Veen Hsz. Voor de bouw van de molen werd gebruik gemaakt van een kleine achtkante molen die afkomstig was uit Zaandam-Oost.

Op 5 maart 1849 ontstond er brand in de molen, deze kon echter spoedig worden geblust zodat de schade alleszins meeviel.

De molen heeft niet erg lang op de Koog gestaan, al in 1851 werd de molen gesloopt. Het achtkant is toen niet zoals Pieter Boorsma schreef verplaatst naar een erf aan het Guispad in Westzaan, ten westen van de papiermolen De Schoolmeester. In 1851 liet Jan Veen aldaar een nieuwe molen bouwen die de naam De Cacaoboom kreeg (dbnr. 3371). Vermoedelijk voldeed de molen op de Koog niet meer. Het kan zijn dat de molen in een mindere staat van onderhoud verkeerde of dat de molen te klein was geworden. Ook zal de windvang in het dorp minder goed zijn geweest. Wel is het aannemelijk dat Jan Veen een gedeelte van het binnenwerk van de Koger molen meenam naar Westzaan.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 161
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
-----

Volgens Pieter Boorsma werd deze Koger molen in 1830 in Oostzaandam aan het Kalf (dbnr. 12435) afgebroken en verplaatst naar Koog aan de Zaan, waar hij werd opgebouwd achter de apotheek. Dit bleek geen erf aan de Zaan, maar over de dijksloot [*]. Het was het laatste pand voor de grens met Zaandijk, zodat hij schuin tegenover meelmolen De Dood stond. Wanneer hij het molentje op het huis liet plaatsen is niet duidelijk, daarover is niets gevonden.
Bewijzen voor deze verplaatsing van de molen aan de Oostzijde zijn nooit gevonden. Ook werd er in de stukken met betrekking tot het Koger cacaomolentje nooit een naam genoemd. Het ging ongetwijfeld om een klein molentje. Vermoedelijk ging het om het molentje (dbnr. 11796), dat in 1830 in het kadaster van Oostzaandam werd vermeld op een erf aan de Poeldijk. Jan Veen werd toen ook als eigenaar gemeld.

Jan Veen was geassocieerd met ‘een heer uit Friesland’. Dit was Jacobus Haima van der Wal, een wijnhandelaar uit Franeker met wie hij op 1 juli 1841 een compagnieschap was aangegaan ‘tot het drijven en fabriceren van een handel in cacaco, chocolade en specerijen onder de firmanaam J. Veen Hzn & Comp. Op 26 juni 1847 kwam de molen in de verkoop. De genoemde mede-eigenaar werd koper voor ƒ 1500. In het Algemeen Handelsblad werd de verkoping aangekondigd met de mededeling 'om te amoveren.' De molen was voor weinige jaren nieuw gebouwd en ook geschikt voor het malen van drogerijen en specerijen. De Cacaoboon - zoals hij op 23 juni in het Handelsblad werd genoemd - moest dus worden gesloopt, maar dat gebeurde niet.
Op 5 maart 1849 brak er brand uit in de molen, maar deze kon in de kiem worden gesmoord. Wellicht vormde deze brand toch de aanleiding voor Veen om land in Westzaan te kopen om er een nieuwe molen te bouwen.
In elk geval werden na 1849 geen gegevens meer gevonden over het molentje in Koog, terwijl Veen op 20 mei 1851 land kocht in Westzaan, waarop De Cacaoboom (dbnr. 3371) verrees.
Ron Couwenhoven, 9 aug. 2018.

* Volgens het kadaster van 1832 behoorde het pand over de dijksloot echter niet aan Jan Veen, maar stond zijn woning tussen weg en Zaan.
Red.