Molen De Bagijn, Koog aan de Zaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1671

verdwenen

1814

gesloopt

geschiedenis

Het is niet bekend wanneer de oliemolen De Bagijn werd gebouwd. Op 4 juni 1671 werd de molen vermeld in de administratie van de harenmakerij in Koog aan de Zaan , er werd genoteerd dat er voorslagharen waren besteld. De molen werd ook genoemd bij een landverkoop op 10 februari 1691.

In het familieboek van het geslacht Cardinaal wordt de molen genoemd in de volgende passage: "Anno 1693. 21 juni. Heeft Aris Pietersz. sijn eerste schip op aanraade van sijn vrinde beginne te bouwen op Saandijk in de agter Saan tegenover de moole de Bagijn (Schuytemaker int Kleyn sijnde).”

Op 12 juli 1721 was de molen het eigendom van Dirk Kluis en Gijsbert van Elslant. Deze compagnons lieten de molen op die dag tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. Gijsbert van Elslant was de schoonzoon van Dirk Kluis. Beide heren bezaten gezamenlijk een onderneming die maar liefst acht oliemolens gaande hield. Dit waren, naast De Bagijn, de Oostzaandammer molens De Zeeman, De Sint Willibrordus, De Vergulde Haan en De Roggebloem, De Roode Wildeman en Het Witte Paard in Wormerveer en De Beer in Wormer.

Op 14 juni 1727 werd in Zaandam bij notaris Van der Stengh de collectieve brandverzekering Het Olieslagerscontract opgericht. In dit nieuwe contract werd aanvankelijk alleen de lading van de molens verzekerd. De verzekering was zeer succesvol, vanaf het begin werd van ruim 100 molens de lading verzekerd. Eigenaars van een enkelwerks oliemolen betaalden bij brand ƒ 30 uit aan een gedupeerde collega, die van een dubbele oliemolen betaalden ƒ 50. De Bagijn behoorde tot de laatste categorie. Op naam van Gijsbert van Elslant werden alle acht oliemolens van de firma Kluis & Van Elslant verzekerd. Tevens trad Dirk Kluis toe tot de eerste raad van gecommitteerden van het Olieslagerscontract, zeg maar het bestuur van deze verzekering.

Op 1 juli 1733 werd een tweede Olieslagerscontract opgericht. Ditmaal konden de eigenaars van de molens ook het gebouw zelf tegen brandschade verzekeren. Nogmaals werden op naam van Gijsbert van Elslant de acht molens verzekerd.

Hierna worden de gegevens over De Bagijn schaars. Vermoedelijk werkte Van Elslant tot omstreeks 1750 met de molen. Wie de volgende eigenaar was, is ons niet bekend.

De Bagijn kwam in de Franse tijd definitief tot stilstand. Alle bedrijfstakken in de Zaanstreek maakten slechte tijden door, waardoor er slachtoffers vielen. Omstreeks 1810 werd De Bagijn uitgeschreven bij het Olieslagerscontract. Dit hield in dat de molen niet meer in bedrijf was en dat er dus geen toezicht meer werd gehouden, een voorwaarde van het Olieslagerscontract. De molen verkeerde in een vervallen toestand. Cornelis Haremaker meldde de sloop van de molen op 1 juni 1810 in een brief aan zijn vriend Klaas Kruit, de blokmaalder van oliemolen De Hoop in Hattem, die oorspronkelijk uit Zaandijk kwam.

Bronnen:
- “de Zaende” 1e jaargang 1946 blz. 282-283
- “Het Olieslagerscontract” R. Couwenhoven 2002 blz. 19-22
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 155
- “Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
- “De Tweeling in de Ban” G. Oosterbaan 1968 blz. 129
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 185.