Molen De Witte Roos, Koog aan de Zaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1666

verdwenen

na 1699

verplaatst naar

Zaandam-West (De Witte Roos / De Huilebalk)

geschiedenis

Over De Witte Roos zijn niet veel gegevens voorhanden. De vroegste vermelding dateert van 6 mei 1666 in de transportregisters van de ambachtsheerlijkheid Westzaanen. Op deze dag kocht Willem Cornelisz voor ƒ 300 een half aandeel in De Witte Roos van Jan Cornelisz. Bij deze transactie werd ook de standplaats van de molen genoemd. De Witte Roos stond “bij de volmolen genaemt ’t Gekroonde Seepaert, belend ten oosten de pelmolen en ten westen De Christoffel.” Met de pelmolen wordt ongetwijfeld De Oude Pelmolen of De Pelikaan bedoeld. Uit deze belendingen wordt het duidelijk dat de molen dus op de Koger Hem stond.

Het vreemde blijft de volmolen Het Gekroonde Zeepaard. Op de Koog heeft tot 1886 de verfmolen Het Gekroonde Zeepaard gestaan. Deze molen stond aan en ten zuiden van de Weelsloot, halverwege de spoorlijn en de Watering. Zijn erf ligt momenteel onder de snelweg de A8, bij de zuidelijk oprit van afslag Zaandijk-West. Het zou er op duiden dat Het Gekroonde Zeepaard aanvankelijk in de buurt van de Koger Hem heeft gestaan en fungeerde als volmolen. Het is zeer goed mogelijk dat de molen later is verplaatst naar zijn erf aan de Weelsloot. Dit zijn echter nieuwe bevindingen over Het Gekroonde Zeepaard.

In januari 1690 verkochten de erfgenamen van Willem Cornelisz. Jonge Willem de gehele molen aan Claes Jansz. Eddes. Tevens verkocht zij aan Eddes de balkenzager Het Roode Kalf.

In 1699 wordt de molen nog eenmaal genoemd in de stukken, daarna komt hij niet meer voor.

Bronnen:
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 14
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 161
F. Rol, Zaandijk
-----

De Witte Roos wordt door Boorsma wel genoemd, maar hij heeft deze houtzager niet van een nummer voorzien, omdat hij nergens iets over de molen kon vinden. De naam had hij uit de gegevens van J.W. Groot, die hem ter beschikking stonden. Deze trof de molen eenmaal aan in stukken in het Rijksarchief anno 1699, maar gaf geen exacte bronvermelding. Volgens Groot stond de molen vooraan op het Galgenland, dat is de huidige Badhuisstraat in Koog aan de Zaan.

In de Transportregisters van de Ambachtsheerlijkheid Westzaanen duikt De Witte Roos echter al op 6 mei 1666 op. Toen kocht Willem Cornelisz van Jan Cornelisz uit Koog de helft in een houtzaagmolen en erf, staande te Koog ‘bij de volmolen genaemt ’t Gekroonde Seepaert, belend ten oosten de pelmolen en ten westen De Christoffel.’ De koopsom bedroeg ƒ 300. Dit lage bedrag voor de halve molen duidt erop dat er sprake was van een paltrok. Onbekend is of het om een wagenschotzager of een balkenzager ging.

Vierentwintig jaar later verkochten de erfgenamen van Willem Cornelisz Jonge Willem in januari de gehele molen plus het erf van 57 roeden aan Claes Jansz Eddes uit Koog aan de Zaan. De plaatsaanduiding was toen precies vastgelegd: belend ten noorden door de Weelsloot en ten zuiden door de erven Willem Arentsz Koopman. Het stukje land waarop De Witte Roos stond, werd apart verkocht aan Abraham Swart. Dit 'ventje land' was 337 roeden groot en kostte ƒ 296: 6:- . Dit is de laatste vermelding, die gevonden werd.

Tekst: Ron Couwenhoven, 10 mei 2012.