Molen Werklust, Groningen

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1734

verdwenen

1843

afgebroken

verplaatst naar

Steenwijk (Molen van Rijkmans)

voorganger

Groningen (Wrijfmolen van Sevensteern)

geschiedenis

Papiermaker Wessel(us) Sevensteern begon in 1732 met een rosmolen, welke vanwege capaciteitsproblemen in 1734 werd vervangen door een windmolen. De bouwer was Pieter Sibbels de Vries. Tevens werd de belasting op de invoer van lompen en vodden voor 5 jaar ingetrokken, en werd een verbod op invoer van vreemd papier uitgevaardigd.

06-05-1739: Leydse courant

Werd geadverteerd, dat te Groningen op Woensdag den 3 Juny aanstaande voor de eerste, en op den 10 Juny voor de tweede en laatste maal, om voort te aanvaarden, ten Huyze van de Wynhandelaar Nicolaas Bloemhoff, by publike Veilinge zal worden verkogt, een extra groote wel gereguleerde, en in den Jaare 1734 nieuw getimmerde Wit PAPIERE WIND-MOOLEN. aldaar by een loopende Rivier van zoet en helder Water geleegen, met een Octroy van 25 Jaaren, in 't Jaar 1732 door de Ed. Mog. Heeren Burgermeesteren en Raad in Groningen verleend; zynde dezelve groot 84 Voeten vlugt, waar in 4 Maalbakken, 3 Schepkuypen, 7 Parssen met zyn Werkhuys, Pakkamer en Droogschuur, in alles lang 412 Voet, met alle deszelfs Gereedschappen; benevens nog 13 Graasen Weyland, en een royaale Wooning, Paarden-stal, Turf-Schuur, en een wel gereguleerde Hof, rondom in zyne Gragten geleegen: Iemant nader onderrigting begeerende, addresseere zich by den Heer Dirk Willem de Wildt, woonende op de Oudezyds Agterburgwal by de Koestraat te Amsterdam, en by de voorn. N. Bloemhoff in den Guldenstaart te Groningen

Reeds op 9 en 10 juni 1739 liet Sevenstern de molen publiekelijk veilen, mogelijk was hij liever koopman dan fabrikant. Bij de verkoop was tevens een watermolen inbegrepen die nog bij de maker lag en waarvan de helft, namelijk 100 Caroli gld. (ƒ 150,=) was betaald, waarschijnlijk een putmolentje met een vijzel of een ton. De molen ging voor 17.500 Car. gld. over in eigendom van Antoni of Antonius Verburgh, stadsbouwmester, en Jacobus Aelders, tafelhouder van de Bank van Leening, die voor de molen natuurlijk personeel aanstelden. Verburgh vroeg al snel de overheid om financiële ondersteuning.

Vanwege de lage papierprijzen deden de Groninger papiermakers mee met een Zaanse aktie om gedurende januari 1740 geen papier te produceren. Wegens voortdurende financiële problemen vroegen de eigenaars rond 1740 weer hulp en vrijstelling van belastingen. Ook liep er ondeugdelijk werkvolk weg, en stond de molen bij defecten vaak lange tijd stil wegens een tekort aan molenmakers. Bij de molen werden arbeiderswoningen gebouwd. Na het overlijden van Verburgh in 1743 werd Jac. Aelders in juni 1744 de alleeneigenaar.

30-05-1744: Amsterdamse courant
De wed, van Anth. Verburg is voornemens op Donderdag den 4 Juny ten huyze van J. van Someren, in de Guldestraet, by strykgeld voor de 2demael te verkopen, haer extra grote welgereguleerde Wit Papiere Wind Molen, met 8 nieuwe kamers, alles vast en sterk, staen de buyten de Heerepoort to Groningen als mede 9 en 1 halve graze WeydeLand, voor de Molen gelegen. Iemand inmiddels genegen om dezelve uyt de hand te kopen, kan de voorn. wed. daer over spreken, en verder by Biljetten.
NB. En zal het den koper van de Moolen vry staen om dezelve te slyten, of daer meede te doen na zyn welgvallen.

09-08-1746: Opregte Nieuwe Groninger Courant
"De Heer AALDERS maakt bekend, dat Hy voorneemens is, op de Papiermolen een Kuyp meer aan de gang te brengen. Jemant bekwaam zynde om goet Papier te scheppen, gelieve maar ten eersten zig door brief aan deszelfs Fabruque tot Groningen aan te melden, 't zy dat een Schepper alleen is, of Familie heeft, zal een bekwaamen Wooninge by de Fabrique bezorgen, dog: Familie hebbende, zullen, dezelve meede geemployeert.worden."

Door de slechte economische toestand bleef het voor Aelders moeilijk het hoofd boven water te houden, en hij had ook te maken met de smokkel van lompen. In 1749 overleed hij, en leidde wed. A.P. Aelders-de Sitter het bedrijf.

03-08-1751: Opregte Groninger Courant 
"Op Donderdag den 5 Augusty 1751. en den 19 dato zal worden Verkogt, ten huyze van Joh. Wilh. Langerfelt, Wynhandel daar in de Gouden Roemer, een extra wel geconditioneerde Wit Papieren Wind Molen , staande buyten de Heere Poort alhier, met het Land daar by gehoorig , groot plus minus 12; Grafen ; Verders met zyn Behuyzing , Hof, Kamers voor het Werk Volt, DroogSchuur , Wagenhuys, Stallen , extra helder Water , het overige te zien in de aangeslaagen Biljetten."

21-02-1754: Bij raadsresolutie van 21 feb. 1754 werd "de molen bij keerskoopbrief", dus publiek, verkocht aan Herman Christiaan Hoisingh, voor 10.700 Car. gld, en in 1766 werd mevr. Aelders "grasvellig" (failliet) verklaard. 

Het papier van Aelders was voorzien van een watermerk met de letters G.R. en een kroontje, later tevens een omtuinde leeuw met een man met een hoed en de woorden Pro Patria. Na het overlijden van Aelders werd in plaats van G.R. ook K.VD. gebruikt, mogelijk de invloed van de toenmalige bedrijfsleider. Onder Hoiting kwam diens naam in het watermerk te staan.

Door de vriendschap van Hoitingh met de stadsbestuurders drongen zij er bij de Staten op aan, hem financieel te helpen, maar dat werd geweigerd. Hoiting was tevens lid van de kerkeraad en ouderling. Toen hij het tijdens het huwelijk van zijn dochter met de burgemeester van Rhenen op 27 nov. 1771 waagde met een dame een menuet te dansen, kwam hem dat uiteindelijk op een "broederlijke vermaninge" te staan. Zelfs de Beemster schrijfster Betje Wolff wijdde aan deze affaire een gedicht!

Sedert 1764 was Hoitinghs papier voorzien van het wapen van Amsterdam op de linkerhelft, en zijn eigen naam op de rechterhelft. Tevens werd het zogenaamde Princepapier vervaardigd. Na Hoysings dood in 1781 kwam de molen in eigendom bij Jan Herman Forsten en Hoisings stiefzonen Tonco en Jan Modderman, later mede bij enkele van hun kinderen. In 1796 overleed Forsten sr., tot 1798 leidde zijn weduwe het bedrijf, daarna werd het Forsten & Co. De firma Forsten & Co. werd in 1799 betreffende het Princepapier ter verantwoording geroepen door de Patriotten, doch dit liep met een sisser af. In de Franse Tijd had de molen slechts 40 man in dienst. In 1803 werd de molen door de bliksem getroffen, maar dit leidde slechts tot een tijdelijke stilstand.

In 1820 verkocht de firma Forsten & Co. de molen publiekelijk aan de gebroeders Albert en Jacon Hesselink Wzn. voor ƒ 26.300. Zij werkten samen met Zaanse fabrikanten, en bleven hun heil zoeken in beschermende rechten, wederinvoering van remissiën en restitutie van indirekte belastingen, benevens vrijdom van direkte belastingen en verbod van lompenivoer, evenals in de 18e eeuw.

Doch door de sterk verminderde papierlevering aan Oost-Friesland en de uitvinding van de Papiermachine in 1799, alsmede de opkomst van de stoommachine, bleek de Groningse papiermolen geen bestaansrecht meer te hebben. De heren Hesselink verkochten de molen in 1843 publiekelijk op afbraak. Koper voor ruim ƒ 2000 was een olieslager, die hem onmiddellijk doorverkocht voor herbouw als schors-, run- of barkmolen in Steenwijk.

Bron: "De Papiermolen", art. door Dr. W.J. Koppius in Geïllustreerd Maandblad "Groningen", maart, april en mei 1929. Gepubliceerd op website De koren- en pelmolen De Liefde te Uithuizen (Gr) van Bob Poppen.