Molen Polder van Nieuw Bonaventura / Bovenmolen, 's-Gravendeel

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1741

verdwenen

1874

1870 vervangen, 1874 gesloopt

geschiedenis

Polder Nieuw Bonaventura
(Ten Bruggencate noemt deze molen die van de Mijlpolder.)

Kort na de inpoldering van de polder Nieuw-Bonaventura (1592) werd besloten tot het oprichten van twee (wip)watermolens aan het eind van de toenmalige boezem, die ter onderscheiding van elkaar de Oost- en Westmolen werden genoemd. Beide molens waterden uit op de boezem, die via de uitwateringssluizen in de Molendijk bij de korenmolen van Puttershoek hun water bij laag tij op de Oude Maas konden lozen. Deze situatie hield aan tot medio 1740, toen het bestuur van de polder besloot om de waterhuishouding ingrijpend te wijzigen. In dat jaar werd de Oostmolen vernieuwd en vervangen door een nieuwe wipmolen die de taak van bovenmolen kreeg. Gelijktijdig werd de boezem als lage boezem doorgetrokken tot +- 400 meter bezuiden de 's-Gravendeelseweg, alwaar eveneens een nieuwe wipwatermolen werd gebouwd. Deze molen, die bekend stond als de Aalsgatsche Molen, ging dienst doen als ondermolen. Vanaf dat moment werd het uitgemalen water van de Aalsgatsche Molen door de Oostmolen een extra trap hoger opgemalen. Zodoende was men in staat om vaker en gemakkelijker water te lozen i.v.m. het stijgende buitenwater.

Echter, om volledig onafhankelijk van het buitenwater te kunnen werken was een continue afwatering noodzakelijk. Om dit te kunnen realiseren werd er kort bezuiden de Molendijk bij 's-Gravendeel een ronde stenen watermolen gesticht, uitgevoerd met een scheprad en hoogstwaarschijnlijk een vlucht van +- 28 meter. Deze molen kon, wanneer sluisgang niet mogelijk was, het water uit de hoge boezem opmalen in een uitwateringsvliet (feitelijk een hoge-hoge boezem) die loosde op de haven van 's -Gravendeel. Op deze manier was men in staat om de polder, mits voldoende wind, volledig onafhankelijk van het buitenwater af te wateren.

In 1780 wordt de molen in de archieven vermeld i.v.m. een tragisch ongeluk, waarbij een persoon door een wiek dodelijk werd getroffen. Het archiefstuk daarover luidt: "

Wij Servaas Stoop en Nicolaas de Rouw chirurgijn te Puttershoek hebben 22 februari 1780 i.p.v schout en twee schepenen van Puttershoek beschouwt en gevisiteerd 't dode lichaam van Bastiaan van der Ka gepasseerde zondag van Dordrecht komende en door zig te kort onder de molenroede van de steenen watermolen van Nieuw Bonaventura begeven hebbende van deselve molenroede is tegens de gront geslagen gelijk dr Stoop daarbij geroepen zijnde deselve Bastiaan van der Ka nog levend echter buiten kennis gevonden heeft en kort daarna overleden bevonden een aanzienlijke wont op het beneden ende van het opperhooftsbeen ter lengte van twee duijm in de dwarste doorgaande wont boven het rechteroog en ondertekent door Servaas Stoop en Nicolaas de Rouw."
Door: Jesse in 't Veld, 8 oktober 2016
Naar: De Waterkeeringen, Waterschappen en Polders van de Hoeksche Waard en het eiland de Tien Gemeten, L.F. Texeira de Mattos en het archief (ORA) van Museum Hoeksche Waard.

Rond 1602 werd tussen Nieuw Bonaventura en het Nye diep de polder Mookhoek aangewonnen. In 1605 volgde noordelijk hiervan de indijking van de Trekdam. De betekenis van 'mookhoek' wijst mogelijk op zanderige stukken onder de in te dijken gronden, terwijl 'trekdam' afkomstig is van de kade langs het Nye diep, op welk water ooit trekschuiten met jaagpaarden werden getrokken.
De drie polders verzorgden oorspronkelijk elk hun eigen waterlozing op de rivier. In Nieuw Bonaventura stonden drie watermolens, twee bij Puttershoek, die hun water door sluizen in de Molendijk via een geul (Lorregat) op de Oude Maas maalden en één langs de Molendijk bij 's Gravendeel, die in het dorp door een sluis op een geul, later de haven, naar de Kil loosde. Mookhoek en Trekdam hadden samen één molen, die in de Trekdam stond, zijn water ook op de Kil bracht, in 1866 afbrandde en niet meer werd herbouwd. Alle vier molens hadden min of meer ruime bergboezems, waarop ze het polderwater kwijt konden, wanneer directe lozing naar buiten door te hoog buitenwater niet mogelijk was.
Een vijfde kleinere molen, al rond 1863 buiten bedrijf, loosde een klein aantal jaren het overtollige water van het Heilige Geest Landeke onder Strijen op de Oude Haven. Dit stukje polder, al eerder dan Bonaventura omkaad, lag ingeklemd tussen de Oud Bonaventurase dijk, de Ringdijk tussen dorp en Steenplaats en de Oude Haven. De drie molens van Nieuw Bonaventura kwamen pas buiten werking na de stichting van het Stoomgemaal ' 't Hooft van Benthuizen' te Puttershoek in 1870.
In 1917 werd een zelfstandig waterschap onder de naam "Het Gemeenschappelijk Stoomgemaal" opgericht.

Informatie van Henk van der Kaay, 20 april 2009
Bron: En wijd was de polder door Rien Allewijn,1989.
Hoeksche waard en eiland van Dordrecht

 

12-07-1874: Dordrechtsche Courant

Verkoop van een watermolen

HET BESTUUR VAN DEN POLDER NIEUW-BONAVONTURA is voornemens op Woensdag den 12 Augustus 1874, des middags te 12 ure, in de herberg bij RIJSDIJK te Puttershoek, ter AMOTIE te Verkoopen: Den OPSTAND van een kapitalen steenen Watermolen, genaamd DEN BOVENMOLEN: staande onder de Gemeente ’a Gravendeel, langs den dijk naar Puttershoek. Behoorende, onder anderen, tot gemelden Opstand, een houten ROEDE. een ijzeren B0VENAS en dito SCHEPRAD. De verschillende doelen zijn inmiddels afzonderlijk UIT DE HAND te Koop, en te bevragen bij den Fabriek en Landmeter H. BELJERS te Puttershoek. 

Het Bestuur bovengenoemd,

De Secretaris, J. DIEPENHORST

De Voorzitter,  V A N D R I E L.

nog waarneembaar

Op de vroegere molenplaats werd enkele tientallen jaren geleden een woonwijk gerealiseerd. Bij afgravingen kwam de fundering van de molen bloot. Op deze plaats is een rond pleintje gerealiseerd, ter herinnering aan de molen.

 

Informatie van Jesse in 't Veld, 19 november 2013