Molen Tjeintgumerpolder, Mantgum

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1827

1828 verbrand en herbouwd

verdwenen

1921

afgebroken

geschiedenis

Bemaalde de Tjeintgumerpolder (105 ha).
Bron: archief Ten Bruggencate.
-----

Op de kaart van Eekhoff van Baarderadeel (1844) staat de molen duidelijk aangegeven, maar de eerste kadastrale kaart toont hem niet. Hij dateerde uit 1828 en stond op de hoek van een perceel land van de kerkvoogdij van Mantgum, kadastrale gemeente Oosterwierum sectie A no. 28, ter vervanging van de molen op sectie A no. 36 (Tenbruggencatenummer 09773). Die eerdere molen staat wel op de in 1812 (!) ingemeten kadastrale kaart, maar zal hoogstwaarschijnlijk rond 1827 zijn afgebroken.
Ter ondersteuning van die visie kan de inventaris van het kerkarchief van Mantgum-Schillaard dienen (volgt hierna), maar er zijn meer dergelijke gevallen. Ook de goed gedocumenteerde bouw van de nog bestaande Huinser molen bij Winsum (Molendatabase.nl Tenbruggencatenummer 02974, 1829) heeft bv. niet tot een vermelding in het kadaster van 1832 geleid: de kaart was ook daar al in 1812 ingemeten en toont alleen eerdere molens.

In 1826 werd er een overeenkomst gesloten voor de verdere inpoldering van land onder Schillaard (inv.nr. 488) in het Schillaarder Leeg. Het volgende jaar werd de bouw van een molen aanbesteed (inv.nr. 502) en de polder onderverdeeld (inv.nr. 489). Helaas brandde de molen in oktober 1828 al af, maar na een hernieuwde aanbesteding (inv.nr. 503) kwam er weer een molen. Die bemaalde sinds 1866 ook de zogenaamde Schillaarder Bijpolder (inv.nr. 493) ten noordoosten van de weg naar Mantgum, zoals ook staat aangegeven op de waterstaatskaart van 1873.

De Leeuwarder Courant van 17 mei 1842 meldde dat o.a. werd aanbesteed “het VERWEN van buiten en van binnen van het nieuw MOLENAARSHUIS bij den Tjentgummer Poldermolen”. Kennelijk was er aanvankelijk een apart molenaarshuis, omdat dit de enige molen bij Tjeintgum is die qua grootte (een achtkant) een aparte molenaar gehad zal hebben. De overige polders, met spinnekoppen, werden door een boer bemalen.

Ten NNO van de molen, aan de andere kant van de Housterdijk, stond ook de herberg Lucht en Veld. Die was eveneens eigendom van de kerk (!). Volgens de Leeuwarder Courant van 30 oktober 1885 was de huurder van de herberg verplicht de naastgelegen poldermolen te bemalen tegen een beloning van 100 gulden per jaar. De voorwaarden van die verhuur, gedateerd 1886, bevinden zich nog in het kerkarchief (inv.nr. 507). Vanwege deze verplichting sprak men ook wel van de polder Lucht en Veld, waarvan de administratie door de kerk van Mantgum werd gedaan. De provinciale inventarisatie uit 1867, met een opgave door de kerkvoogdij, meldt een grootte van 172 ha. voor de Tjeintgumerpolder en een molen met een vlucht van 16 meter.

In 1921 werd die molen door het waterschap De Oosterwierumer Oudvaart aangekocht voor 1250 gulden. Hij had toen een vlucht van 52 voet en werd daarna afgebroken: de publieke verkoop door het waterschap was in september (Leeuwarder Courant 7 september 1921). De zogenaamde molenpolle werd nog in 1921 eveneens verkocht door de kerk (inv.nr. 514), maar vier jaar later toch weer terug gekocht (inv.nr. 515).

Dick Bunskoeke, 25 mei 2020.