Molen van Koevorderhuis, Langweer/ Langwar

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1850

circa

verdwenen

1908

1893 onttakeld 1906 buiten gebruik 1908 ? restant gesloopt

geschiedenis

Naast het herbergje dat goede zaken deed door zijn ligging aan belangrijke vaarwegen, stond ondermeer de poldermolen van Koevorderhuis.

In 1843 kocht notaris T.S. van der Leij, ondermeer waterschapsbestuurder, de molen en liet er al spoedig een graanpletterij in aanbrengen (*).

In 1851 kreeg molenmaker Joh. A. Bokma uit Workum de opdracht om in de watermolen een oliewerk te monteren, bestaande uit een voor- en een naslag met heien, een pottenblok met stampers, twee vuisters en kantstenen. Ook werden er oliekelders gemetseld, aan beide zijden van de molen verrees een schuur voor de opslag van het te verwerken zaad en de geperste lijnkoeken. Er kwamen twee knechten in de olie-watermolen te werken, die waarschijnlijk woonden in de dubbele woning tussen de herberg en de molen.

De molen had vanaf die tijd twee functie te vervullen: "Buiten zoeven de wieken; af en toe klappert het zeil op het hekwerk van de roeden; binnen is het lawaai van het oliewerk. De molen strooit zijn krachtig klappen van de heien uit over de wijde vlakten. Dof dreunen de stampers. De zware kantstenen zitten elkaar als logge dieren achterna. Soms staan ze bijna even stil, maar met een ruk wentelen ze zich dan weer voorwaarts. Tussen al die geluiden door is het schuimend bruisen van het door de vijzel opgemalen water hoorbaar."

De molen heeft veel werk verricht; niet alleen overdag, maar ook bij nacht werd er olie geslagen en water gemalen.

In 1893 werd een stoomketel met stoommachine aangebracht, afkomstig uit de garenspinnerij van de fam. Wumkes te Joure. Daardoor konden de wieken vervallen.

Toen de stoomketel in 1906 werd afgekeurd, was het met de oliezaken op het Koevorderhuis gedaan. In Langweer werd het bedrijf voortgezet. De molen werd in 1906 gesloopt. Nog vele jaren heeft in Langweer de "Lijnkoekfabriek" werk verschaft aan menig arbeider.

Bron: De unieke molen van het gehucht Koevorderhuis, artikel door G.D. Wijnja in De Utskoat nr. 8, dec. 1977.
-----

(*) In 1832 stond er wel een "watermolen" op sectie G no. 74 ten zuidoosten van "het Koevorter huis" (de later oliemolen stond ten noorden). Die zou door Van der Leij voor 1850 kunnen zijn uitgebreid met een graanpletterij.

Volgens de Leeuwarder Courant van 19 april 1850 vond de aanbesteding plaats van het maken van twee nieuwe schuren "aan den nieuw ingerigt wordenden Oliemolen, staande op het Koevorderhuis". De latere Friese Oliefabrieken N.V. vond zelf dat ze op 2 augustus 1850 was begonnen (artikel Nieuwsblad van Friesland, 30 augustus 1950).

Dick Bunskoeke, 22 nov. 2012.

NB Zie voor de graanpletterij de voorganger. Op de waterstaatskaart van 1873 staat in de polder (55 ha) geen poldermolen vermeld; wel de oliemolen, zodat die toen tevens als poldermolen zal hebben gediend.
Op de kadasterkaart 1811-1832, op de topografische veldminuut van 1855 en op de Eekhof-kaart van ca. 1850 is in de noordoosthoek van de polder een "Veenderij" te zien, met een vaart naar de oliemolen. Vermoedelijk bemaalde de oliemolen dus de vervening, terwijl de oude molen bezuiden het Koevorderhuis de oude polder bemaalde.
Rond 1879 zouden beide molens dan zijn vervangen door de nieuwe vijzelmolen in de noordoosthoek van de polder.
Red.
-----

Volgens mij hebben de oude watermolen en de olie/watermolen er tegelijk gestaan, hetgeen de kaarten van Eekhoff (bijlage) en later bewijzen. De oliemolen was volgens de kaarten ook pas in tweede instantie een watermolen, het wordt zelfs niet eens vermeld.
Dick Bunskoeke, 24 nov. 2012.