Molen De Graanhalm, Gapinge

Gapinge, Zeeland
b

korte karakteristiek

naam
De Graanhalm
modeltype
Ronde molen, stellingmolen
functie
korenmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

adres
Dorpsstraat 1
4352 AA Gapinge
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
03545
oude dbnr.
B876
Meest recente aanpassing
| Overig
media-bestand
Molen 03545 De Graanhalm (Gapinge)
Kees Kammeraat (3-10-2015)

locatie

plaats
Gapinge
gemeente
Veere, Zeeland
streek
Walcheren
kadastrale aanduiding
Gemeente Veere, sectie N, nrs. 3376 en 3377 (ged.)
geo positie
X: 33056, Y: 396756
N: 51.54651, O: 3.62911
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Zeer groot; de molen bepaalt het gezicht van het dorp en is van verre te zien.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Dorpsstraat 1
4352 AA Gapinge
molenaar
Jan Jobse
telefoon
06-20550518 (J. Jobse)
e-mail

social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
nee
op afspraak
nee
openingstijden

Zaterdag en verder als de molen draait. Niet op zondag.

toegangsprijzen
winkelinformatie

Molenwinkel en terras

meelverkoop
ja
museuminformatie
gericht op scholen
ja
informatie voor scholen

Schoolbezoeken op afspraak via 06-20550518 (molenaar).

bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Graanhalm via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Ronde molen, stellingmolen
krachtbron
wind
functie
romp
Ronde stenen molen, iets buikvormig gemetseld
kap
Gedekt met zinken platen
inrichting

Eén koppel 17der blauwe stenen; één koppel 17der kunststenen; één koppel 16der kunststenen; regulateur; buil; mengmachine; sleepluiwerk (met autoband).

versieringen

Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, met het opschrift "De Graanhalm".

Een (kleine) gevelsteen naast de noordelijk deur herinnert aan de bouw: DE EERSTE STEEN IS GELEGD DOOR J:K: VERHULST 13 Nov 1896.

Daaronder sinds kort een nieuwe (kleine) steen met de tekst:
"29 augustus 2015
restauratie voltooid
Maatje Reijnierse
- van der Sluis
en Ben de Reu
Lid Gedep. Staten Zeeland

Gevelsteen

 

Gevelsteen

Fotos: Peter Minderhoud (16-12-2023) 

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Rollenkruiwerk; IJzeren en houten rollen. Kruilier.
vlucht
24,02 / 24,00 m.
vang
Stutvang; 4 vaste stukken. Vangbalk met haak; vangstok. Pal.
overbrenging

Bovenwiel 63 kammen
Bovenbonkelaar 31 kammen, steek 12,3 cm.
Spoorwiel 102 kammen
Steenschijflopen 27, 31 en 26 staven, steek 9,4 cm.
Overbrengingsverhoudingen 1 : 7,68, 1 : 6,69 en 1 : 7,97

hoogte
van de stelling: 4,60 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 405, Vaags
Vaags
✉︎ 405 binnen 2017 2018 binnen aanw. 24,02
media-bestand
Roede 334, Vaags
Vaags
✉︎ 334 binnen 2015 2015 binnen 2017 24,02
media-bestand
Roede 1770, Pot
Pot
✉︎ 1770 buiten 1896 1929> buiten aanw. 24,00
media-bestand
Roede 1656, Pot
Pot
✉︎ 1656 binnen 1892 1896 binnen 2014 24,04
wiekverbeteringen

Van 1936 tot 1965 was de binnenroede voorzien van het systeem Bilau. Die roede is daarna weer Oud-Hollands opgehekt.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As ?, Enthoven & Co, L.I.
Enthoven & Co, L.I.
✉︎ ? 1865 1896 aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

omwentelingen
geschiedenis

Deze molen heeft twee voorgangers gehad, die beide voortijdig aan hun einde kwamen: de eerste was een wipkorenmolen, gebouwd 1864 met gebruik van een uit Zuid-Holland afkomstige wipwatermolen. Deze sneuvelde reeds een jaar later tijdens een storm.
De tweede was loodwitmolen De Rob, een houten achtkante stellingmolen, die op 25 augustus 1896 afbrandde. Bewoner Noach Verhulst, geen eigenaar van de molen maar wel familie, bleef hierbij ongedeerd.

Eigenaar Verhulst liet vervolgens hetzelfde jaar een ronde stenen stellingmolen optrekken uit 120.000 stenen. Gaandewerk en één roede werden betrokken van de net gesloopte korenmolen De Vijf Gebroeders te Goes. Gezien de mededeling dat de eerste steen op 13 november 1896 is gelegd, moet worden aangenomen dat de molen in de loop van 1897 maalvaardig was. Johannes Kornelis, zoon van de eigenaar, maalde van 1903 tot 1922. In dat jaar verkocht hij zijn molen aan A. Corbijn. Van 1930 tot 1943 was C. v.d. Sluijs eigenaar: zijn echtgenote was Maatje Jacoba van den Hamer, molenaarsdochter uit Wemeldinge (wier broer Simon toentertijd molenaar in het dichtbij Gapinge gelegen Veere was). Hun zoon Leendert van der Sluijs werd in 1943 eigenaar. Vanwege zijn slechte gezondheid moest die het molenbedrijf uiteindelijk overdragen aan Wim Bakker. Deze gebruikte de molen nog wel, maar liet tevens een hamermolen installeren en had elders nog ander werk.

Intussen was in 1936 de binnenroede voorzien van het systeem Bilau. De in 1944 opgelopen oorlogsschade heeft men kort na 1945 hersteld. In 1965 was de molen uitwendig gerestaureerd (waarbij het systeem Bilau, waarvan de zwichtkleppen toen al niet meer aanwezig waren, definitief werd verwijderd) en maalde daarna nog sporadisch: Wim Bakker gebruikte de windkracht af en toe, maar kon alleen zeil voeren op de buitenroede, de binnenroede had geen kikkers meer (die waren in 1936 afgezaagd of -gehakt bij het aanbrengen van het Bilausysteem).
Uiteindelijk kwam de molen terug in handen van de familie Van der Sluijs: molenaarsdochter Maatje Reinierse-Van der Sluijs en haar echtgenoot Rinus kochten in 1983 de molen, na goed overleg met Wim Bakker, over.

Daarna heeft de molen nog regelmatig gedraaid, tot dit omstreeks 1996 niet langer verantwoord was: de staat van onderhoud was duidelijk achteruit gegaan. Enige jaren later, 27 oktober 2002, waaide bij zware storm van één van de enden vrijwel al het hekwerk af.

Ruim 10 jaar later was De Graanhalm dringend aan restauratie toe: de windpeluw had het inmiddels begeven waardoor de bovenas was verzakt; ook waren stelling en hekwerk in slechte staat. In mei 2013 werden beide roeden kaalgezet en de geheel verrotte windpeluw verwijderd (uiteraard moest de bovenas tevoren worden opgestopt). De kap werd later, in afwachting van een volledige restauratie, verder waterdicht gemaakt.

Ondertussen was dit een molen waarvan het binnenwerk nog grotendeels in originele en ook zeer behoorlijke staat verkeerde en meer dan dat: het molenerf bleef compleet met molenaarswoning, schuren, stallen en de bijzondere gecombineerde kippenren en duiventil (al verkeerde niet alles in goede staat).

De in die jaren opgerichte stichting 'Korenmolen de Graanhalm' trok zich het lot van molen en directe omgeving aan en startte een fondsenwerving. Eind 2014 kon opdracht worden gegeven tot herstel van molen en de diverse bouwwerken op het erf.

Eén en ander voltrok zich daarna bijzonder voorspoedig: 6 november 2014 werd de kap van de molen getild om ter plekke te worden gerestaureerd, 30 maart 2015 kon die alweer worden geplaatst. Op 1 juni werden de roeden gestoken, reeds op 3 juni draaide de molen en eind juli kon er alweer worden gemalen.
Verheugend hierbij is, dat de buitenroede, een Potroede uit 1896 (ondanks het bouwjaar niet gemaakt voor deze molen, maar voor een poldermolen in De Lier (ZH) en hier in of na 1929 gestoken) ook kon worden gerestaureerd.

In april 2017 boekte men een tegenvaller: deze molen was, met nog ruim 40 andere molens, betrokken bij de problemen rond de gedeelde roeden. De nog vrijwel nieuwe binnenroede hier was van dat type. Stilstand dreigde, maar op 24 juni 2017 loste men dit (voorlopig) op door die binnenroede te strijken. Daarna draaide men met alleen de buitenroede verder.
Een nieuwe roede, nu uit één stuk, is op 23 maart 2018 gestoken. 31 maart was het werk hieromheen afgerond.

Herstel van het binnenwerk hoefde bij de restauratie van 2014/15 niet of nauwelijks plaats te vinden: één van de koppels stenen verkeerde nog in maalvaardige staat en kwam na de restauratie ook weer in gebruik (alleen dient de kuip hiervan nog te worden hersteld). Er zijn plannen om een tweede koppel (van de drie) maalvaardig te maken.

Het antieke bord met daarop alle te verkopen meelsoorten is, in het kader van de restauratie van 2014/15, speciaal door een schilderijenrestaurator van het Bonnefantenmuseum te Maastricht geconserveerd.
Maar niet alleen dit bord, ook andere details maken deze molen tot een bijzonder monument. Zo is de indeling van de maalzolder zeer praktisch: de maalbakken van de drie koppel stenen komen alle in het midden van deze zolder uit en staan dus vlak bij elkaar. Dat levert de molenaar en zijn eventuele medewerker(s) een buitengewoon ruime werkplek op. 
Bijzonder (in de kap) is de 'rolvang': op de vangbalk is een bak aangebracht met daarin een ijzeren rol. Deze rolt tijdens het vangen naar achteren en zorgt zo voor extra gewicht. Tijdens het lichten van de vang vindt het omgekeerde plaats.
De molen is deels ombouwd, waarbij het dak van de aan de oostzijde aangebouwde schuur als stelling dient. Die stelling is, ook op de plaatsen waar zich daaronder geen dakconstructie bevindt, geheel voorzien van grind. 
Onder de stelling hangt aan de noordzijde een hok, waarin spek, hammen en dergelijke te drogen konden worden gehangen. Voorzover bekend nergens anders vertoond.
Opmerkelijk is verder dat bij beide roeden niet alleen de onderste, maar ook de hogere windborden voorzien zijn van bordveren.

 

aanvullingen

unieke eigenschap

Deze molen is zeer bijzonder door de grote mate van authenticiteit. Het prijzenbord is als zodanig zelfs erkend door kunsthistorici.

literatuur

Manon Berendse, Verweesd en verliefd. De Graanhalm Gapinge. Gapinge 2015.

trivia

Naar verluidt keek men, zeker in de jaren '30 van de 20ste eeuw, vanaf de stelling in Gapinge nogal eens naar wat de molen in Veere deed (en andersom): de molenaars waren zwagers en hielden elkaar in de gaten! Het is ook geen toeval dat in die tijd beide molens het system Bilau kregen!

foto's

foto's