Foto coll. W.A. Korpershoek
Het octrooi tot bedijking en droogmaking van dit meer werd op 21 september 1633 verleend voor de duur van 50 jaar, ingaande 1 november van dat jaar. Bij resolutie van 24 maart 1660 werd vrijdom van belasting verleend aan de droogmakers, voor zo lang als hun octrooi duurde.
Deze molen bemaalde de polder die nu nog zo heet "De Lytse Mar" (Het kleine meer), het Jornahuistermeer (krap 25 ha). Op de Schotanus-kaart van 1718 staan twee molens weergegeven (tweegang?) en heet de polder Jorna Huyster Meer.
De molen op de foto zou van rond 1840 dateren en had een vlucht van ca. 17 m. Wel vreemd is dan dat in de volgende verkoopadvertentie in de Leeuwarder Courant van 22 augustus 1845 niet staat vermeld dat het om een nieuwe molen zou gaan:
"Eene uitmuntend vruchtbare ZATHE en LANDEN, met hechte en sterke HUIZINGE en SCHUUR, HIEMINGE, HOVINGE en WATERMOLEN cum ann., staande en gelegen, geheel in eene afzonderlijke sterke Dijk ingesloten, zeer nabij en onder het behoor van den dorpe Warga, de Jornahuizer Meer genaamd, groot volgens kadastrale meting 28 bunder 20 roede en 70 el, alle Greidlanden; benevens 2 losse perceelen best GREIDLAND, aldaar geheel nabij en aan deze Zathe en Landen gelegen, groot volgens kadastrale meting 4 bunder 88 roede 90 el, en door denzelfden Molen bemalen wordende; hebbende te zamen een belastbaar inkomen van ƒ 707,81; tot Sint Petri en den 12 Mei 1846, in gebruik bij den mede-eigenaar Hans Tjerks van der Meer en alsdan vrij te aanvaarden; en zulks in één perceel."
Op de TMK van ca. 1850 staat de ene molen, en heet de polder Jornahuizer Meer. De molen stond nabij de boerderij van Freark de Boer.
-----
Het doorgaans goed ingelichte Nieuwsblad van Friesland meldde op 11 november 1924 het volgende:
"WARTENA, 10 Nov. Tusschen Warga en Wartena gaat schielijk weer een ouderwetsch stukje landschap verdwijnen, n.l. een der weinge nog overgebleven achtkante zoogenaamde "moensmolens", staande in de "Kleine Meer", of feitelijk den "Jornahuistermeerpolder". In 1720 is deze "Kleine Meer" drooggelegd en lange jaren bemalen door een gewonen watermolen, spinnekopmodel. Ruim 80 jaar geleden is voor rekening van den toenmaligen eigenaar Hans Tjerks van der Meer een nieuwe achtkant, de tegenwoordige molen, door Jan Minnes Rosier te Warga gebouwd, voor de som van duizend gulden.
Destijds stond naast de boerenhuizinge de Kath. Kerk met pastorie in den polder. In Nov. 1862 is echter de nieuwe Roomsche kerk te Warga in gebruik genomen, en werd de oude in den polder afgebroken, alsmede de pastorie. In 1866 is de grintweg gelegd vanaf Warga tot Wartena, dwars door den genoemden polder heen. En waar men nu leest op het hek aan den weg "Kleine Meer", den naam der zathe, stond in vroegere jaren het rijmpje:
"In zeventienhonderd en achtien jaren Liepen hier snel de groote baren".
Er liepen toen trouwens meer groote baren om Warga heen: de "Groote Meer", 600 pondemaat, de "Hempensermeerpolder", ruim 200, en de genoemde "Jornahuistermeerpolder", bijna 100 pondemaat. De omgeving was wel meer- en waterrijk.
De electrische krachtinstallatie heeft intusschen haar vernielingswerk, in dit opzicht althans, geducht aangericht. De groote Moensmolen, een reuzenkolos, is voor eenige jaren reeds verdwenen, thans gaat ook deze, van kleiner afmetingen, in de "Kleine Meer", denzelfden weg op en blijft nog alleen die in den Hempensermeerpolder over. De beminnaars van het oud natuurschoon zullen deze verdwijning met leede oogen aanzien."
Dick Bunskoeke, 29 mei 2019.
-----
Bericht in De Molenaar van 19 november 1924:
"Wegens toepassing van electrische beweegkracht zal de achtkante watermolen in De Kleine Meer bij Warga afgebroken worden. Dit meer werd in 1720 drooggelegd, tachtig jaren geleden werd de oude jasker vervangen door den tegenwoordigen molen."
Dat van 1720 is niet juist, want in 1698 is er al sprake van "een stuck landts leggende in Jornahuister droeg gemaelde meer groet naer naem en faem tagtig pondematen, mitsgaerders de huysinge, schuire, hovinge, bomen ende plantagie sampt watermolen daer staende".
Ook dat van de tjasker moet met een korreltje zout worden genomen: het zal een grotere molen zijn geweest, die al op de kadastrale minuut van 1832 als rondje (dat zijn ze allemaal) wordt aangegeven.
Volgens de kaart van Eekhoff werd het meer in 1633 drooggelegd. De molen werd na 1771 bediend door Tjerk Hanzes van der Meer (ca 1749-1836), later door zijn zoon Hans Tjerks van der Meer (1803-1878).
Bronnen ondermeer:
- "Beschrijving van de provincie Friesland, behorende bij de waterstaatskaart", Rijkswaterstaat 1948.
- "Uit ons prentenkabinet", door Durk Posthumus in De Utskoat nr. 90, juni 1998.
- informatie van Dick Bunskoeke, 21 april 2012.
Fotoarchief DVM
