Molen De Zwaluw, Birdaard / Burdaard

Birdaard / Burdaard, Fryslân
b

korte karakteristiek

naam
De Zwaluw
modeltype
Kantige molen, stellingmolen
functie
korenmolen, pelmolen, zaagmolen
bouwjaar
herbouwd
1988
bedrijfsvaardigheid
In restauratie (zie 'Geschiedenis')
bestemming

Het malen van graan op professionele basis; het zagen van hout op vrijwillige basis

adres
Mounewei 17
9112 HD Burdaard
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
03049
oude dbnr.
B44
Meest recente aanpassing
| Geschiedenis
media-bestand
Molen 03049 De Zwaluw (Birdaard / Burdaard)
Piet Glasbergen (8-7-2018)

locatie

plaats
Birdaard / Burdaard
plaatsaanduiding
Wanswerd aan de Streek
gemeente
Noardeast-Fryslân, Fryslân
kadastrale aanduiding
Gemeente Blija, sectie G, nr. 608
geo positie
X: 187957, Y: 590041
N: 53.29584, O: 5.88148
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Bijzonder groot, domineert de wijde omgeving

contact en bezoek

bezoek/postadres
Mounewei 17
9112 HD Burdaard
molenaar
H. Kloosterman / J. Tollenaar
telefoon
06-20488673
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Korenmolen: vrijdag en zaterdag 9.00-12.00 en 13.00-17.00 uur. Bezichtiging van de molen alleen onder begeleiding. Meelverkoop.
Zagerij: zaterdag 9.00 - 12.00 uur en op afspraak.
Zie ook de website van deze molen.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
ja
museuminformatie
gericht op scholen
ja
informatie voor scholen

Op afspraak.

AKG lid
ja
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Zwaluw via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Kantige molen, stellingmolen
krachtbron
wind
kenmerken
functie
romp
Houten achtkant, gedekt met riet, op gemetselde onderbouw
kap
Gedekt met riet
inrichting

Twee koppel maalstenen; twee koppel pelstenen; buil;  sleepluiwerk. In de loods naast de molen een complete houtzagerij met drie zaagramen.

versieringen

Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, met enige krullen en de opschriften 'Anno' '1875''1986' en daaronder "De Zwaluw".

Sluitsteen boven de ingang met het opschrift "K.F.S. 1841".
(Deze steen is afkomstig uit de verbrande voorganger, is bij de bouw van de huidige molen met de tekst naar binnen weer gebruikt en bij de herbouw van 1984/88 herplaatst, nu met de tekst naar buiten).
(N.B. deze steen is afkomstig uit de verbrande voorganger. Bij de bouw van “de Zwaluw”, in 1874/1875 hebben ze deze sluitsteen gebruikt maar dan andersom, zonder tekst, boven de deur. Bij de herbouw/restauratie van de huidige molen, na de brand van 1972, ontdekten ze de tekst op de achterkant en is de steen weer, met de tekst naar voren, terug geplaatst in de toog boven de, opgeknapte, deur).

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Neutenkruiwerk; 24 neuten. Kruilier (elektrisch aangedreven).
vlucht
23,50 / 23,60 m.
vang
Vlaamse vang; 5 scharnierende stukken. Vangbalk met duim; vangstok.
overbrenging

Bovenwiel 70 kammen
Bovenschijfloop 38 staven
Spoorwiel 117 kammen
Steenschijflopen 30 staven
Overbrengingsverhouding maalwerk 1 : 7,18
Pelschijflopen 20 staven
Overbrengingsverhouding pelwerk 1 : 10,77
Spilschijfloop zagerij 40 staven
Overwerkschijfloop zaagspil 35 kammen
Bonkelaar overwerk-as 38 kammen
Overwerkschijfloop 26 staven
Krukwiel 57 kammen
Overbrengingsverhouding zaagwerk 1 : 2,33

hoogte
van de stelling: 12,00 m.
wiekvorm
Zelfzwichting met Oud-Hollandse voorzomen op beide roeden
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Vaags ✉︎ 570 buiten 2023 2024 buiten aanw. 24,10
Vaags ✉︎ 571 binnen 2023 2024 binnen aanw. 24,10
Buurma ✉︎ 171 binnen 1986 1987 binnen 2024 23,50
Buurma ✉︎ 170 buiten 1986 1987 buiten 2024 23,60
Pot ✉︎ 2246 buiten 1912 1912? buiten 1972 24,10
Pot ✉︎ 2247 binnen 1912 1912? binnen 1954 24,10
wiekverbeteringen

Algemeen wordt aangenomen dat deze molen reeds bij de bouw in 1875 met zelfzwichting werd uitgerust. Dat is heden ten dage nog steeds (beter gezegd: weer) het geval.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Gieterij Hardinxveld ✉︎ 1 1985 1988 aanw.
media-bestand
As 944, De Prins van Oranje
De Prins van Oranje
✉︎ 944 1875 1875? 1972
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
In restauratie (zie 'Geschiedenis')
bestemming

Het malen van graan op professionele basis; het zagen van hout op vrijwillige basis

omwentelingen
geschiedenis

Deze molen werd gebouwd in 1875, nadat de voorganger, Windlust genaamd, op 15 september 1874 was verbrand. De Windlust was een koren- en pelmolen en stond ca. 20 meter van de plaats van de huidige molen.
Het zaagwerk naast de molen is luttele jaren later gebouwd, het moet in 1879 in gebruik zijn genomen. Volgens overlevering kreeg de nieuwe molen meteen zelfzwichting op beide roeden.
In de jaren '60 kwam de molen buiten bedrijf. Al sinds 1954 had de molen maar één roede, maar werd er evengoed nog geregeld op windkracht gemalen. 

Diep te betreuren is, dat deze kapitale molen indertijd niet voorzien was van een bliksembeveiliging: op 11 november 1972 ontstond tijdens onweer brand. Kort daarna stond de gehele molen in lichterlaaie, ook omdat de brandweer met het toen aanwezige materiaal niet hoog genoeg kon komen om te blussen. Het gedeelte boven de stelling werd als gevolg verwoest, de stenen onderbouw en de zagerij bleven min of meer intact. 

Plannen voor herbouw stuitten op passiviteit en zelfs tegenwerking van enkele familieleden van de laatste molenaar/eigenaar De Groot. Toen de toestand ruim 10 jaar later uitzichtloos leek, werd alsnog een doorbraak bereikt. Tussen 1984 en 1988 werd de molen geheel herbouwd.

Die herbouw was niet zomaar iets: allereerst moest de door brand (en verwaarlozing daarna) aangetaste onderbouw grondig worden hersteld. Daarna waren een nieuw bovenachtkant, kap, wiekenkruis en bovenas, staart en stelling nodig. Daarbij nog een compleet binnenwerk, dus zowel een maal- als een pelwerk! Ook diende de verbinding tussen de molen en de zaagloods daarnaast in ere te worden hersteld (evenals de loods zelf, die inmiddels ook vervallen was).

Na de herbouw kwam de molen als bakkersmolen voor de regio weer professioneel in bedrijf en ruim 35 jaar later maalt de molen nog dagelijks voor bakkers in de naaste omgeving, evenwel geschiedt dit tegenwoordig voornamelijk op motorische kracht. De wind wordt naar verluidt nog maar beperkt benut. Dat geldt niet het zaagwerk: dat is in de regel 's zaterdags op windkracht in bedrijf.

In het late voorjaar van 2024 werd deze molen onderworpen aan een grote beurt: beide roeden gingen eruit, waarna de kap van de molen werd getakeld om op de grond te worden hersteld (o.m. nieuw rietdek). 
In september dat jaar werd de geheel herstelde kap geplaatst en daarna volgden beide nieuwe roeden. 

Opmerkelijk zijn de vier stellingdeuren, een aantal dat maar weinig op stellingmolens voorkomt.

aanvullingen

wetenswaardigheden

Molen en zagerij hebben elk een eigen monumentennummer.

In oudere molenboeken en naslagwerken wordt de locatie van de molen vaak aangeduid als ‘Wanswerd aan de Streek’; zo werd de bebouwing aan de noordzijde van de Dokkumer Ee genoemd. Tegenwoordig noemt men het gehele dorp "Burdaard" ('Birdaard' in het Nederlands).

unieke eigenschap

Uniek is de aandrijving van de houtzagerij: een zeer lange spil vanaf het spoorwiel loopt door tot ca. 3 meter beneden stellinghoogte; daar bevindt zich een haakse as, die vervolgens via de open lucht (wel voorzien van een afdak!) de naastgelegen zaagloods bereikt.

literatuur

Koren-, pel- en houtzaagmole De Zwaluw, Birdaard. Z.p. (Metslawier) 1987.

foto's

foto's