Molen Watermolen van Ter Borcht, Oisterwijk

Oisterwijk, Noord-Brabant
v

korte karakteristiek

naam
Watermolen van Ter Borcht
modeltype
Watermolen
functie
korenmolen, oliemolen, volmolen
bouwjaar
verdwenen
toestand
verdwenen
beek
Voorste Stroom
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
02765 d
oude dbnr.
V1081
Meest recente aanpassing
| Fotobijschrift
media-bestand
Molen 02765 d Watermolen van Ter Borcht (Oisterwijk)

foto, coll. Regionaal Archief Tilburg, fotonr 057739

opname 1910

locatie

plaats
Oisterwijk
plaatsaanduiding
aan huidige fietspad, dat doorgetrokken is vanaf de watermolensteeg
beek
Voorste Stroom
gemeente
Oisterwijk, Noord-Brabant
streek
De Kempen
kadastrale aanduiding 1811-1832
Oisterwijk B (1) 190 Paulus en Hendrik Vreede
geo positie
X: 142700, Y: 399150
N: 51.58114, O: 5.20975

constructie

modeltype
Watermolen
krachtbron
water
kenmerken
functie
gangwerk
wateras
rad
rad diameter
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
verdwenen
bouwjaar
verdwenen
1897 - 1924 afgebroken
geschiedenis

Omstreeks 1786 pacht Petrus-Joshephus Assenberghs (zoon van Gaspar) Assenberghs de watermolen "Ter Borch" van de weduwe Hendrik Kivits.
Deze watermolen heeft gestaan te Oisterwijk aan de "Ley" ook wel "de Voorste Stroom" geheten.
Later werd Petrus-Joshephus Assenberghs ook molenaar op de Kerkhovensemolen te Oisterwijk.
Hierna wordt hij mede-eigenaar van de windmolen De Noordhoek te Tilburg.
Deze Petrus Josephus is de eerste Assenberghs / Asselberg(h)s die in wat we nu Nederland noemen is gaan wonen. Voorheen kwam deze familie uit België.
Het molenaarsvak heeft hij vermoedelijk geleerd van voornoemde Petrus de Bruyn. Daar Petrus Josephus enkel dochters had, is deze tak wat betreft de naam Assenberghs uitgestorven.
-----

De vroegste bekende vermelding dateert van 1300. Omstreeks 1429 is er sprake van twee molens, hetgeen verwijst naar de destijds veel voorkomende situatie van twee molengebouwen, met elk ook een afzonderlijk rad voor de aandrijving, en met aparte functies. In 1429 wordt gemeld dat het hier een olie- korenmolen betrof. De pacht werd deels voldaan in natura, dat wil zeggen in rogge, raapkoeken en paling. Raapkoeken waren restproducten van de olieslagerij, terwijl de paling werd gevangen in 'de ark' dat wil zeggen in het sluiswerk waar ook het schoepenrad in draaide.

In de 17e eeuw is de molen behalve koren- en oliemolen ook nog volmolen, een functie die meerder molens in Midden- en Oost Brabant in deze periode erbij kregen. Oisterwijk, Tilburg en Geldrop ontwikkelden zich immers vanaf de tweede helft van de 16e eeuw tot de centra van een snel groeiende wollen- en linnennijverheid op het Brabantse platteland

In de 19e eeuw nam het gebruik van watermolens in den lande geleidelijk af. Sommige molenfuncties verdwijnen definitief, terwijl daarnaast als drijfkracht stoomkracht ter beschikking komt. De functie van korenmolen is op de meeste plaatsen waar vanouds watermolens stonden de laatste die blijft bestaan. In 1832 is de molen van Ter Borch in ieder geval geen volmolen meer. De gemeente koopt de molen in 1881 aan met de bedoeling de waterafvoer van de stroom te kunnen verbeteren, maar verpacht hem daarna toch nog gedurende enige jaren, onder meer aan Anthony Sprangers die in dezelfde tijd ook eigenaar is van de Kerkhovense molen. In 1887 is de molen geheel buiten gebruik geraakt, waarna het vervallen gebouw (het was er in middels nog maar één meer, het olieslaan was kennelijk al eerder gestaakt) omstreeks 1924 wordt gesloopt. Het landschap ter plaatse van de voormalige watermolen is door de kanalisatie van de beek en de aanleg van een nieuwe woonwijk nogal veranderd. De Watermolensteeg die doorgetrokken als fietspad nog steeds naar de oude molenplaats voert, is het enige dat aan de historische situatie herinnert
JV
-----

De molen was tot ca. 1885 in bedrijf, de laatste restanten werden in 1897 gesloopt.
Bron: "Watermolens in Noord-Brabant vroeger en nu", Ir. Piet-Hein van Halder, 2010.
-----

Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 24 feb. 1897:
"De oude „watermolen" nabij de „waterhoef' alhier, toebehoorend aan drie gemeenten doch sinds lang niet meer in gebruik is, gisteren door den hevigen wind geheel en al in een gewaaid, zoodat de overblijfselen nu zullen worden opgeruimd. Al had het oude gebouw een onoogelijk aanzien, doordat er nu en dan al een stuk van was verdwenen, het had toch nog eenige geschiedkundige waarde voor onze gemeente; het behoorde in alle geval tot de antiquiteiten."
-----

Nieuwe Tilburgsche Courant, 10 aug. 1934:
"DE WATERMOLEN TER BURGT TE OISTERWIJK.
De watervolmolen ter Burgt te Oisterwyk was een bezit van den Hertog van Brabant, die deze verscheidene exploitanten in leen gaf. Zoo lezen wij in het leenboek, dat op 28 Oetober 1633 aan Aldegonda van Ravesteijn. wed. Pijnappel in leen wordt gegeven: De hoeve van wijlen Luitenant Colonel Godewaert Pijnappel gemeenlijk geheeten „het goedt ter Borgt" met huijsinge, schuer schap, backhuijs, schaapskooije ende boom gaerdt omgraven sijnde met hoochborgt ende leenborgt verscheidene landerijen en ten eijnde twee watermolens, den eenen wesen is de eenen coornmolen, ende den anderen eenen volmolen aen malkander staende. Item eenen rosmolen ende eenen olymolen met een molenhuys."

aanvullingen

trivia

Deze watermolen dateert waarschijnlijk terug tot Cornelis Kievits. van Vlijmen.
Geboren 1475 no mnd Vlijmen overlijdings datum 1541-03-03 Oisterwijk, rond 66 jaar oud. Kind van Jan Aert zn. Kievits & Margriet Kuijst van Housoirde.
Gehuwd in 1508 (huwelijks contract 28 april 1508) te Oisterwijk met: de Groete, Cecilia. dochter van Marcel de Groete uit Enschot.
( zij was weduwe van Gerard van der Staeck)
Kinderen: Cecilia (1510 c.),
Gielis IV Heer van Terborcht (1525 c.),
Cornelis was een zeer rijke lakenverkoper te Antwerpen , en landheer .
Cornelis Kievits was ook JONKHEER en Heer van "Ter Borcht" "Die Hoichborcht" in Oisterwijk 1536 en een watermolen aldaar , Poorter van 's-Hertogenbosh, "Cecilia 'Groote of de Groete bracht een brouwery in het huwelijk.
-----

Volgens een notariële akte van 24 april 1812, aanwezig in het Regionaal Archief Tilburg, is de molen door Hendrik Vrede verkocht aan Gerard Verbunt.
"Henri Vrede à Tilbourg vendeur, Gerard Albert Antoine Verbunt acquéreur, demeurant à Oisterwijk, un moulin à eau pour moudre du blé avec sa faulerie, maison de meunier et jardin no 175 terre etc. nommé de Molen ten Borght situé à Oisterwijk, prix de vente 12180 francs."
Jan van Boxtel, 24 juni 2017.

foto's

foto's