Molen Watermolen van Ter Borcht, Oisterwijk

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1300

verdwenen

circa 1924

1897 - 1924 afgebroken

geschiedenis

Omstreeks 1786 pacht Petrus-Joshephus Assenberghs (zoon van Gaspar) Assenberghs de watermolen "Ter Borch" van de weduwe Hendrik Kivits.
Deze watermolen heeft gestaan te Oisterwijk aan de "Ley" ook wel "de Voorste Stroom" geheten.
Later werd Petrus-Joshephus Assenberghs ook molenaar op de Kerkhovensemolen te Oisterwijk.
Hierna wordt hij mede-eigenaar van de windmolen De Noordhoek te Tilburg.
Deze Petrus Josephus is de eerste Assenberghs / Asselberg(h)s die in wat we nu Nederland noemen is gaan wonen. Voorheen kwam deze familie uit België.
Het molenaarsvak heeft hij vermoedelijk geleerd van voornoemde Petrus de Bruyn. Daar Petrus Josephus enkel dochters had, is deze tak wat betreft de naam Assenberghs uitgestorven.
-----

De vroegste bekende vermelding dateert van 1300. Omstreeks 1429 is er sprake van twee molens, hetgeen verwijst naar de destijds veel voorkomende situatie van twee molengebouwen, met elk ook een afzonderlijk rad voor de aandrijving, en met aparte functies. In 1429 wordt gemeld dat het hier een olie- korenmolen betrof. De pacht werd deels voldaan in natura, dat wil zeggen in rogge, raapkoeken en paling. Raapkoeken waren restproducten van de olieslagerij, terwijl de paling werd gevangen in 'de ark' dat wil zeggen in het sluiswerk waar ook het schoepenrad in draaide.

In de 17e eeuw is de molen behalve koren- en oliemolen ook nog volmolen, een functie die meerder molens in Midden- en Oost Brabant in deze periode erbij kregen. Oisterwijk, Tilburg en Geldrop ontwikkelden zich immers vanaf de tweede helft van de 16e eeuw tot de centra van een snel groeiende wollen- en linnennijverheid op het Brabantse platteland

In de 19e eeuw nam het gebruik van watermolens in den lande geleidelijk af. Sommige molenfuncties verdwijnen definitief, terwijl daarnaast als drijfkracht stoomkracht ter beschikking komt. De functie van korenmolen is op de meeste plaatsen waar vanouds watermolens stonden de laatste die blijft bestaan. In 1832 is de molen van Ter Borch in ieder geval geen volmolen meer. De gemeente koopt de molen in 1881 aan met de bedoeling de waterafvoer van de stroom te kunnen verbeteren, maar verpacht hem daarna toch nog gedurende enige jaren, onder meer aan Anthony Sprangers die in dezelfde tijd ook eigenaar is van de Kerkhovense molen. In 1887 is de molen geheel buiten gebruik geraakt, waarna het vervallen gebouw (het was er in middels nog maar één meer, het olieslaan was kennelijk al eerder gestaakt) omstreeks 1924 wordt gesloopt. Het landschap ter plaatse van de voormalige watermolen is door de kanalisatie van de beek en de aanleg van een nieuwe woonwijk nogal veranderd. De Watermolensteeg die doorgetrokken als fietspad nog steeds naar de oude molenplaats voert, is het enige dat aan de historische situatie herinnert
JV
-----

De molen was tot ca. 1885 in bedrijf, de laatste restanten werden in 1897 gesloopt.
Bron: "Watermolens in Noord-Brabant vroeger en nu", Ir. Piet-Hein van Halder, 2010.
-----

Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 24 feb. 1897:
"De oude „watermolen" nabij de „waterhoef' alhier, toebehoorend aan drie gemeenten doch sinds lang niet meer in gebruik is, gisteren door den hevigen wind geheel en al in een gewaaid, zoodat de overblijfselen nu zullen worden opgeruimd. Al had het oude gebouw een onoogelijk aanzien, doordat er nu en dan al een stuk van was verdwenen, het had toch nog eenige geschiedkundige waarde voor onze gemeente; het behoorde in alle geval tot de antiquiteiten."
-----

Nieuwe Tilburgsche Courant, 10 aug. 1934:
"DE WATERMOLEN TER BURGT TE OISTERWIJK.
De watervolmolen ter Burgt te Oisterwyk was een bezit van den Hertog van Brabant, die deze verscheidene exploitanten in leen gaf. Zoo lezen wij in het leenboek, dat op 28 Oetober 1633 aan Aldegonda van Ravesteijn. wed. Pijnappel in leen wordt gegeven: De hoeve van wijlen Luitenant Colonel Godewaert Pijnappel gemeenlijk geheeten „het goedt ter Borgt" met huijsinge, schuer schap, backhuijs, schaapskooije ende boom gaerdt omgraven sijnde met hoochborgt ende leenborgt verscheidene landerijen en ten eijnde twee watermolens, den eenen wesen is de eenen coornmolen, ende den anderen eenen volmolen aen malkander staende. Item eenen rosmolen ende eenen olymolen met een molenhuys."