Molen Zwartenbergse Molen, Leur

Leur, Noord-Brabant
b

korte karakteristiek

naam
Zwartenbergse Molen
modeltype
Ronde molen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de polder De Haagsche Beemden, thans op vrijwillige basis

adres
Zevenbergseweg 23
4871 NJ Etten-Leur
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
02650
oude dbnr.
B543
Meest recente aanpassing
| Streek
media-bestand
Molen 02650 Zwartenbergse Molen (Leur)
Coen Heijkoop (5-8-2020)

locatie

plaats
Leur
gemeente
Etten-Leur, Noord-Brabant
streek
Baronie en Markiezaat
kadastrale aanduiding
Gemeente Etten-Leur, sectie M, nr. 197
geo positie
X: 104225, Y: 402550
N: 51.60954, O: 4.65419
biotoopwaarde
4 (aanvaardbaar)
landschappelijke waarde
Zeer groot

contact en bezoek

bezoek/postadres
Zevenbergseweg 23
4871 NJ Etten-Leur
molenaar
Chris Baeten / Wouter Busio
telefoon
076-5017525
e-mail

social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
ja
op afspraak
nee
openingstijden

Zondag 11.00 - 15.00 uur.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van Zwartenbergse Molen via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Ronde molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ronde stenen molen, geheel zwart geteerd
kap
Gedekt met dakleer
inrichting

IJzeren scheprad in de molen, Ø 6,45 m.; breed 0,55 m.

versieringen

Eenvoudige baard, aan de onderzijde aardig gesneden, zwart geverfd, wit afgebiesd, zonder opschrift (in een witte cartouche onderaan enige kleine motieven)

Gevelsteen met het opschrift:
1507 1721
Ik breng het water naar onhoog
En maal de polder schielijk droog
Thans ben ik jong door de techniek
Van de van BUSSELS stroomlijnwiek
C. Luykx Dijkgraaf
C. Nooyens Secretaris
1889 Penningmeester 1940

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Rollenkruiwerk; ijzeren rollen. Kruilier.
vlucht
28,40 m.
vang
Vlaamse vang; 5 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; vangstok. Kneppel; pal.
overbrenging

Bovenwiel 73 kammen
Bovenschijf 36 staven, steek 13,1 cm.
Onderbonkelaar 32 tanden
Onderwiel 96 tanden, steek 14,2 cm.
Overbrengingsverhouding 1,48 : 1

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 668, Derckx
Derckx
✉︎ 668 binnen 1991 1991 binnen aanw. 28,40
media-bestand
Roede 669, Derckx
Derckx
✉︎ 669 buiten 1991 1991 buiten aanw. 28,40
Pot ✉︎ 1554 buiten 1888 1889 buiten 1991 28,41
Pot ✉︎ 1555 binnen 1889 1889 binnen 1991 28,31
wiekverbeteringen

Van 1940 tot 1964 had deze molen op beide roeden het systeem Van Bussel. Dat is vervolgens weer terugveranderd naar Oud-Hollands.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As 498, Penn & Bauduin
Penn & Bauduin
✉︎ 498 1889 1889 aanw. 06,08
wateras
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As 932, De Prins van Oranje
De Prins van Oranje
✉︎ 932 1874 1889 aanw. 04,00 m,
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de polder De Haagsche Beemden, thans op vrijwillige basis

molenmaker
A.D. Lucas, Zevenbergen (molenmakerswerk); Penn & Baduin, Dordrecht (ijzerwerk); Johannes van Blerk, Leur (opzichter) 1889.
omwentelingen
eigendomshistorie

Het Waterschap Brabantse Delta is eigenaar sinds 2004, daarvoor was dat de gemeente Etten-Leur.

geschiedenis

Deze stenen grondzeiler is in 1889 gebouwd nadat zijn voorganger, eveneens een stenen molen was afgebrand. Die voorganger was gebouwd in 1721, tot dat jaar had de 385 ha. grote polder Zwartenberg geen molen nodig gehad: men kon toen nog op natuurlijke wijze het overtollige water lozen. 

A.D. Lucas uit Zevenbergen nam de bouw van de nieuwe molen in 1889 aan voor ƒ 8600,--. De fa. Penn & Bauduin uit Dordrecht leverde het ijzerwerk en Johannes van Blerk, molenaar te Leur, fungeerde als opzichter. 

In 1922 werd voor de bemaling op windstille dagen een motorpomp in de molen opgesteld.
In 1940 bracht men het systeem Van Bussel aan (waaraan de gevelsteen op de romp herinnert). Bij die gelegenheid werd ook de ophekking vernieuwd, de kap bekleed met Icopal en de molen geheel geschilderd. Ongetwijfeld allemaal onder supervisie van Chris van Bussel. 

In 1942 ging de polder op in het waterschap De Haagsche Beemden. In 1950 kwam de molen als hoofdbemaling buiten bedrijf maar bleef als reservebemaling achter de hand. In 1964 werd het Van Busselsysteem weer verwijderd en vervangen door Oud-Hollands. 

In 1971 volgde flink herstel aan het metselwerk van de romp en niet veel later werd de molen geheel maalvaardig gemaakt en het te bemalen oppervlak uitgebreid tot 1152 ha. Dat was ook dringend nodig want door de verlegging van een verkeersweg in de omgeving was de molen feitelijk van zijn polder afgesloten geraakt. Thans kan deze molen het grootste deel van de polder De Haagsche Beemden bemalen.

Op de eerste zolder bevindt zich een kleine maalstoel, die via een riem door de koning aangedreven kon worden. Dit is omstreeks de eerste wereldoorlog door toenmalig molenaar Coppens in de molen geplaatst; hij maalde hiermee graan voor eigen gebruik (niet onlogisch: de familie Coppens was vanouds een korenmolenaarsfamilie...).

Opmerkelijk is het gaandewerk, zowel boven als beneden: het bovenwiel heeft acht smalle plooistukken, zeer ongebruikelijk voor de tijd waarin de molen werd gebouwd en onderbonkelaar en -wiel zijn conisch en van gietijzer, beide voorzien van houten tanden.

Molenaars van deze molen:
Franciscus Dikmans 1885 - 1901 (was ook molenaar op de voorganger);
Martinus Laurentius Augustijn 1901 (tijdelijk, woonde vermoedelijk niet bij de molen);
Johannes Baptista Verdiesen 1901 - 1906 (overleden, functie tot begin 1907 waargenomen door zijn zoon Marinus);
Franciscus Johannes Coppens 1907 - 1936;
Josephus Cornelis 'Sjef' Coppens 1936 - 1956 (vanaf dat laatste jaar werd de maalvaardigheid van de molen problematischer). Sjef Coppens verliet de molenaarswoning in 1967 en overleed in 2005, 98 jaar oud (maar bleef zich zijn leven lang 'watermolenaar' noemen!).

aanvullingen

toelichting naam

Deze molen is vernoemd naar de polder die hij vroeger kon bemalen; thans bemaalt deze molen een ander gebied (zie 'Geschiedenis').

unieke eigenschap

Qua vlucht de grootste molen van Noord-Brabant.

Tevens de enige poldermolen in die provincie die nog echt een maalfunctie heeft.

literatuur

Bronvermelding: biografisch overzicht van de molenaars van de Zwartenbergse molen (en de voorganger), door Chris Baeten (met dank aan Pieter Zuijkerbuijk).

trivia

Toen de molen nog in het bezit was van de gemeente Etten-Leur was een keer een schildersbedrijf ingehuurd om het scheprad te teren. Alleen wisten de schilders niet wat het scheprad was. Toenmalig molenaar Mien van den Broek rook teerlucht en zag vervolgens tot zijn grote verbazing dat niet het scheprad maar het gietijzeren onderwiel geteerd was... uiteindelijk kwam het toch nog goed.

foto's

foto's