Molen Keersoppermolen, Riethoven

geschiedenis

toestand

restant

bouwjaar

< 1368

1873 (oliem.)

verdwenen

1981

1929 (oliem.) 1981 ingestort

geschiedenis

Tot 1368 was de heer van Herlaar tevens heer van Waalre, Valkenswaard en Aalst.

Blijkens het leenboek van Herlaar bezat de heer van Herlaar in de veertiende eeuw ook een leengoed in het gehucht Keersop onder Riethoven, te weten ‘die moelen te Kerspe met allen toebehoirten ende alle die visscherije vander moelen opwairt tot des boevenbempt toe’.
Deze molen werd omstreeks 1390 in leen gehouden door Udeman Airnt Udemans soen. (Bron: Rijksarchief Noord-Brabant, Leen- en laatgerechten, 1463-1805, inv. nr. 131 f. 169r; M. Spierings, ‘Oud Herlaar II, 137 nr. 35. Zie: Jan Jansen: ‘De Loondermolen: een profijtelijk heerlijk bezit’, in: ‘Het herengoed van Waalre. De Heren, het Kasteel en de Loondermolen, circa 1300 - 1940’, onder redactie van Arnoud-Jan Bijsterveld, uitgegeven door Stichting Waalres Erfgoed, 2000).

De molen zou volgens Jan Verhoeven (in een artikel in Eindhovens Dagblad van 25 oktober 1994) in de Middeleeuwen ongeveer een kilometer stroomafwaarts hebben gestaan. Een bevestiging van deze bewering is nog niet gevonden.
De molen werd in 1545 bezocht door een commissie die in opdracht van Karel V de stuwhoogten van de meeste watermolens op de Dommel, de (Peel-) Aa en hun zijrivieren onderzocht. De molen was toen eigendom van de erfgenamen van Poitiers van Haren.
In het Plakkaat van 1545 wordt vermeld dat de pegel 3 voet en een duim boven de waterplaat gesteld moet worden. Tevens moest een overslag van 12 voet gemaakt worden. De pegel zou ook aangebracht moeten worden op de schorsmolen.

In 1670 waren de molen en het huis in het bezit van jonker Francois Prouveur, die schout was van het kwartier Kempenland. Hij woonde in Oirschot.
De baron Van Broekhoven zou in de zeventiende eeuw de eigenaar geweest zijn van de Keersoppermolen. Hij zou gewoond hebben in een omgracht kasteeltje op korte afstand van de molen. Op de kadastrale minuut van 1832 is dit omgrachte huis te vinden aan het riviertje, 150 m zuidelijk van de molen. Het kasteeltje zou in 1801 verbouwd zijn tot een boerenhoeve, die in de nacht na tweede Kerstdag 1858 afbrandde. Volgens Jan Verhoeven waren in de woning aan de overkant van de weg (dat is de dichtstbijzijnde woning vanaf het voormalig kasteeltje) materialen gebruikt uit een afgebroken middeleeuws gebouw. Jaartalankers zouden het jaar 1401 hebben aangegeven. Dat laatste kan betwijfeld worden omdat het toepassen van jaartalankers in de vroege vijftiende eeuw niet gebruikelijk was.
In 1711 was Hendrick Verhoeven eigenaar van de molen, waarna die gedurende zeven generaties in het bezit van die familie bleef.

In 1873 werden de onderdelen van de rosoliemolen in Walik gebruikt voor de uitbreiding van de Keersoppermolen. De olieslagerij werd in hetzelfde gebouw ondergebracht als de korenmolen, maar zou aangedreven zijn door een stoommachine. De kollergang bevond zich in de noordwestelijke hoek van het gebouw, terwijl de maalstenen tegen de oostelijke wand, aan de zijde van de rivier lagen. De ligger en de kantstenen die tot aan het instorten van de molen aanwezig waren, waren ongeveer even groot als die van de Dommelse molen. met uitzondering van de ligger van de kollergang werd de olieslagerij uitgebroken in 1929. Het waterrad was op het laatst omsloten door een aanbouw om de kans op vastvriezen te verkleinen.
In 1938 werden de stuwrechten afgekocht door het waterschap, waarna de ark en het rad verwijderd werden. Nadat molenaar Verhoeven overleden was raakte de molen in verval. In 1977 gingen molen en molenhuis over in andere handen. De nieuwe eigenaar wilde hier horeca vestigen. Tot 1981 bleef de weduwe van Verhoeven in het oude molenhuis wonen. Kort nadat ze het huis definitief verlaten had stortte de molen op raadselachtige wijze in.

In de daaropvolgende jaren werd het molenhuis verminkt. Uiteindelijk vernielde een brand de laatste resten.

Nico Jurgens, 20 oktober 2006

*
De Keersop ontspringt met verschillende takken op het grondgebied van Lommel en Bergeijk, en vormt een natuurlijke gemeentegrens tussen Lommel en Bergeijk; Westerhoven en Valkenswaard en Riethoven en Valkenswaard. Deze loop mondt uit in de Dommel in het natuurgebied 't Heike. Het Waterschap de Dommel en de Vereniging Natuurmonumenten hebben in 1994 een deel van de Keersop, haar oude meanderende loop teruggegeven. ('Meanderen' is een synoniem voor kronkelen.) Net als bij de Dommel werd de loop van het riviertje steeds rechter, waardoor bepaalde planten verdwenen. Door het opnieuw laten meanderen verandert de stroming van de Keersop, waardoor de lengte groter wordt en het water, vanwege de grotere weerstand, langzamer stroomt.

De oude Keersopperwatermolen, (die Molenen te Kersp, Rijthoven) wordt vermeld in de Bossche Protocollen van 14 februari 1441. Lysbeth, de weduwe van Jan Dirx die Lu, verhuurd voor zes jaar aan Jan Pouwels, de olie- en koren molen van Keersop. De huurder moest 26,5 mud rogge, Eerselse maat, betalen. Telkens in vier parten op respectievelijk St. Remeys, Kerstmis, Pasen en St. Jan. Pouwels werd verplicht voor verbouwingen 'myspelterenhout' te gebruiken, waarvan Lysbeth leverancier was.

Ook verplichtte Lysbeth hem, om op 11 november een partijtje 'ael' te leveren. De molen, waarvan alleen het 'luiwerk' nog herinnert aan zijn functie, wordt uiteindelijk eigendom van de adellijke familie Prouveur. Zij houden de molen verscheidene jaren in hun bezit, maar de laatste erfgename, een dochter; jonkvrouw Hendrica, trouwt met Hendrick Verhoeven en verhuist naar Asten. Vanaf 31 mei 1711 komt de molen in het bezit van het geslacht Verhoeven. Franciscus Josephus Jacobus Verhoeven, die op 23 november 1957 overleed, was de laatste mulder die 'Kerspe' kende.

nog waarneembaar